Robert Lafont marquèt son sègle XXen e la tota debuta dau nòstre sègle XXIen en pausant un agach particular sus l’espaci, leis òmes que lo trèvan, lor istòria, lors lengas, e en traversant lei confinhas dau temps dins una cavaucada intellectuala d’una rara amplor, butat per una curiositat e un vam inagotables. Avèm costuma de lo considerar coma un pensaire complèxe, exigent ; çò que pòu rebutar, de còps, lo legeire espaurugat davant l’immensitat de son òbra. Mai quau pren lo temps de s’arrestar e de portar un regard atentiu, se rendrà a l’evidéncia : l’escritura de Lafont e tot son encaminament (tan literari, scientific coma militant) son mouguts per un rapòrt sensuau e fisic au monde, una quista dau desir de vida que vai au ritme de la marcha. Lafont es un « poèta caminaire » coma l’escriguèt Joan-Luc Sauvaigo en legenda d’un dessenh au gredon que representa « Lafont sus lo camin de la fònt », libre e bagueta de fontanier en man (dessenh conservat ais archius dau CIRDÒC – Institut occitan de Cultura). Lafont camina, se desplaça, explòra e pren de recuol, s’enauça sus lei cimas per veire lo mond dins son ample e saup puei davalar, se pèrdre dins lei carrieras de la vida vidanta, sentir lo còr de sei contemporanèus batre fòrt dins la revòuta, dins l’esperança, coma au Larzac en 1973, o ai minas de L’Adrech en 1980.

Festejam aqueste an lo centenari de sa naissença e dempuèi sa partença en 2009, sentèm la manca, costejam lo vuege. Fau dire qu’apartenguèt a aquela generacion de gigants que dobriguèron tant e tant de pòrtas, desbosiguèron tant e tant de territòris, faguèron sautar barranhas e frontieras per una cultura qu’aviá tendéncia a repapiar e a se replegar sus sei certesas. Lafont, Bodon, Roqueta (Max e Ives), Castan, Lesfargues, Manciet, Delpastre… per citar ren que quauquei noms a l’azard de la constellacion deis estelas d’òc… Una generacion tota que nos a donat la man e nos la dona encara sus la dralha bartassiera dau sòmi.

Es a Mossac (que ne faguèt « Aiganhiers » dins son òbra) que Lafont, après sa primiera naissença en 1923, nasquèt un segond còp breçat per la lenga d’òc naturala de sei grands. Sei gents, aluenhats per lo trabalh, lo fisèron ais avis maternaus e foguèt una enfança sus « li camins de la saba » per repréner lo títol d’un roman sieu. Aquesta relacion estrecha a la lenga, intima, carnala, motivèt tota una vida butada per lo gost, la gromandisa dei paraulas, dei sons, dau sens. D’aquela fònt primiera, nasquèron puèi mila rius, mila gaudres de reflexion, de poesia, de pròsa, d’imaginari e d’estudi. Après sa mòrt, en 2009 a Florença, nos laissèt un pauc destimborlats. Òc, mai aquela sensacion de pèrda laissèt puei la plaça a l’enveja de remontar l’aiga de seis exploracions, a se laissar portar sus lei camins alargats, sens termieras. Robert Lafont a tocat, mai que degun, l’utopia occitanista dei dets, mai sachèt servar lei pès tancats sus tèrra, en presa ambe lo reau. Sa lenga d’escritura es exigenta, es verai, coma tota lenga de literatura universala, coma tota lenga viventa e liura. En lo seguissent dins son « amor dau mestier », dins son trabalh madurat d’escrivan en plena possession de son art, nos sentissèm nautrei tanben mai liures, emancipats, e lèstes a viure plenament l’aventura fabulosa de l’occitan. I a de gigants que vos barran l’asuèlh, d’autrei que vos pòrtan sus seis espatlas per anar mai luenh. Anatz-i, montatz, la gacha vau l’esfòrç.