Retraches de traductors – Joaquim Blasco
La traduccion de tèxtes cap a l’occitan se practica dempuèi bèl temps. Encara uèi, de reviradas d’òbras màger de la literatura mondiala pareisson en çò de tal o tal editor amb la regularitat d’un relòtge metronomic. Fa un moment que Joan Thomàs, fin coneisseire de la literatura occitana, remarca la qualitat d’aquelas traduccions, tant sul plan textual coma lingüistic. A volgut doncas entamenar, sostengut per Lo Diari, un trabalh de recuèlh de la paraula de traductors e traductrises, per esclairar lo percors, las reflexions, las envejas d’aquel monde amagats dins l’ombra d’autors famoses. Aital, amb o esperam la regularitat d’un relòtge metronomic, se publicaràn de retraches de reviraire·as ; jol fuòc d’una meteissa grasilha de questions aprestada per Joan Thomàs, una multiplicitat d’agaches e de responsas !
Per aqueste primièr còp, la paraula es la de Joachim Blasco, traductor de Miguel de Cervantes (Novèlas exemplaras, IEO, 2020), Eça de Queiroz (Lo mandarin, IEO, 2020 / Alves e Cia, IEO, 2021), Francisco de Quevedo (Lo rapinaire, IEO, 2021), Mario Vargas Llosa (La tanta Julia e l’escrivassièr, IEO, 2023), Miguel de Unamuno (Sant Manuel lo bon, martir, IEO, 2020)…
Presenta-te : qual siás, ont demòras, quora e ont siás nascut ?
Joaquim Blasco, Casols còsta Besièrs (Erau). Retirat de l’ensenhament (regent, puèi professor agregat d’espanhòl ; ensenhèri tanben lo catalan e foguèri corrector del Collègi d’Occitania). Ara demòri a Saint-Paul de La Reünion.
Que fasián los teus ?
Mon paire aviá 3 ectaras de vinha e d’autras vinhas arrendadas a mièja. Èra nascut en Aragon mas foguèt abalit en Catalonha ont mon grand aviá trapat de trabalh. Apuèi, dins las annadas 20, la familha venguèt en Lengadòc, al Poget, còsta Clarmont. Mon paire se botèt lèu a l’occitan qu’èra la lenga de la vida vidanta d’aquel temps. Ma maire, Catalana de la Seu d’Urgell, venguèt far de vendémias a Besièrs puèi demorèt coma serviciala en cò del coarro. Quand nasquèri, ja èra la femna del ramonet dins la campanha ont viviam. S’ocupava de l’ostal.
Ont as apresa la lenga ?
L’ai totjorn ausida. A la vinha, en cò del fabre, en cò del perruquièr o de qualques especièrs. Mas a ieu me parlavan tostemps en francés. Mon rapòrt a la lenga es mai que mai lo tèma de mas Cronicas de Camparièrs publicadas al Grelh Roergàs. A partir de las annadas 70 e de la colleccion A tots, ai pas jamai quitat de legir d’occitan. Puèi, a la retirada, quand pensèri escriure quicòm en occitan, prenguèri qualques corses al Collègi ont, après, passèri a corregir d’escolans.
Quala es ta formacion ?
Escòla normala de Montpelhièr ont una annada debutèrem l’occitan amb Sèrgi Carles (3 corses solament), mas el se’n soven pas, per çò qu’anèt lèu en “prépa” al licèu Joffre. Licéncia d’espanhòl a l’universitat Pau Valèri ont prenguèri l’occitan coma lenga autra. Mon memòri de mestria es Étude comparée du romancero occitan et du romancero espagnol.
Cossí t’es venguda l’idèa de tradusir en occitan ? Quinas òbras as tradusidas ?
Quand preparèri l’agregacion d’espanhòl e que me calguèt metre al fial de la literatura catalana (causida en opcion), m’assabentèri del trabalh sistematic que s’èra fach en Catalonha, tre lo sègle XIX, de traduccion de las òbras en lengas estrangièras, en començant per las lengas dichas classicas. Es quicòm que me demorèt dins un canton de la memòria. E me botèri a traduire quand enfin aguèri los mejans d’o far (temps e un cèrt nivèl en occitan).
Traduccions:
Per “Flor envèrsa”, en libres: Lo Mandarin (Eça de Queiroz), Novèlas exemplaras (Cervantes), La tanta Julia e l’escrivassièr (Vargas llosa), Lo rapinaire (Francisco de Quevedo) ; en e-libre: Sant Manuel lo Bon, martir (Miguel de Unamuno), Alves e Cia (Eça de Queiroz).
Per de revistas: Un vièlh que legissiá de romans d’amor (Luis Sepúlveda), L’ombra de l’Agla (Pérez Reverte).
Ai d’autres autors tradusits pas encara publicats (Saramago, Borges, Sábato, Manuel Rivas, Buzzati, García Márquez, Cortázar) e 2 en preparacion.
Aviás dejà fait de traduccions ? Amb d’autras lengas ?
Aviái fach de traduccions pels estudis d’espanhòl. A Maiòta, donèri un cors de traduccion pels que preparavan l’agregacion d’espanhòl.
Per las lengas, se vei çai-sus que pòdi traduire a partir de : castelhan, portugués, galhèc, italian; e i cal ajustar lo catalan.
Cossí causisses las òbras que vas tradusir a l’occitan ?
D’òbras classicas o d’òbras qu’an las qualitats per o devenir. D’òbras o d’autors coneguts e tanben d’autres que meriton d’èsser coneguts (Eça de Queiroz, Manuel Rivas…)
Cossí trabalhas ? (Amb quina regularitat, quina tecnica, quines apleches fas servir,…)
Normalament, un pauc cada jorn, qualques paginas. Primièr una traduccion complèta. Puèi daissi pausar qualques meses del temps que comenci una autra traduccion. Al cap d’aquel temps, i torni, amb un uèlh nòu que me permet de veire las errors, demest elas los ispanismes que m’escapan o de catalanismes que s’immiscisson.
Fau servir principalament Lo Congrès, Ubaud e lo DGLO; e per la conjugason lo Pojada.
Quinas son las dificultats màgers per aquel trabalh ?
I a pas de dificultats amb los apleches qu’avèm ara. Demòra los desavenis sus dins quin “occitan” traduire. Quant a ieu, que soi partit de mon lengadocian per anar cap a un cèrt classicisme en ensajant de tombar pas dins un purisme que donariá l’impression d’una lenga artificiala. Per aquò, caldriá d’amassadas de traductors. Sabi que i aguèt una temptativa mas que faguèt fogassa. Ieu soi a la retirada, encara qu’aquò vòl pas dire qu’aja tot lo temps que voldriái. Mas d’autres a lor trabalh. Es pas aisit d’o programar.
La lenga occitana permet de tot revirar ? De quina lenga que siá ?
Tota lenga pòt tot revirar. Ai legit un tèxte de Sartre tradusit en creòl reünionés, una traduccion de qualitat. Quant a la lenga, se se vòl traduire d’islandés o de tai, basta conéisser l’islandés o lo tai.
Perqué revirar en occitan ? Quinas òbras revirar ? Per quin public ? Quinas dificultats ?
Los occitans an lo drech de legir dins lor lenga un libre quin que siá. La prioritat seriá de traduire la literatura grèga e latina per l’aver a posita. Malaürosament es pas dins mas capacitats. Ara, pel public estequit qu’avèm, cal traduire d’òbras de qualitat e de bon legir. Es lo cas d’Eça de Queiroz, per exemple. Las dificultats son de trapar un editor. Ara ai Lo tunèl, d’Ernesto Sábato, un cap d’òbra cortet e de bon legir, que lo tèma vendriá a plec dins nòstra epòca “Metoo“, e qu’espèra dins un tirador. Una autra dificultat son los dreches d’autor. Pel moment avèm pas pogut obténer los de Borges ni los de Saramago.
Pensas que caldriá mai tradusir las òbras occitanas dins d’autras lengas ? Dins quinas lengas principalament ?
Ne caldriá traduire mai, en anglés e en castelhan per ensajar d’obrir d’espacis a la literatura occitana.
As de projèctes de traduccion ? Benlèu tanben d’escritura ?
M’agradariá de traduire Os Maias, lo cap d’òbra d’Eça de Queiroz. Encara qu’es pas lo sol d’aqueste autor : i a tanben O crime do padre Amaro, O primo Basílio, que malgrat la guinhada del títol a Zola e a Balzac, an pas res a veire.
A tu la paraula sul sicut de la traduccion.
Se redusissèm l’utilitat de la traduccion a la necessitat de metre a posita del public las òbras de qualitat ‒ pas solament literàrias ‒ dins d’autras lengas que las nòstras, nos podem demandar de qué servís de traduire en occitan çò que se pòt legir en francés (o en castelhan o en italian).
Passarai de lis sul fach que dins una pichòta mesura, traduire es far, plan modestamant, òbra de creacion e qu’una novèla de Miguel de Cervantes en francés es pas al cent del cent la meteissa qu’en castelhan, nimai en occitan. I a mai qu’aquò. La plasticitat de l’occitan, al sens contra de la regdor del francés (de còps que i a me sembla que legissi totjorn lo meteis autor tant la fòrma en francés es constrencha), permet d’èsser al mai prèp de l’original. Per ieu, traduire El Buscón (Lo Rapinaire), òbra espanhòla del sègle XVII, foguèt, contrariament a çò que se poiriá creire, plan aisit e un vertadièr plaser. Dich aquò, me sembla mai interessant de considerar tot simplament que tota lenga que se respècta deu poder ofrir las òbras de tria universalas a sos locutors (e lectors). Cal que los Occitans, segon l’exemple des Catalans, se boten a l’òbra sens esperar l’aveniment d’un estat de gràcia, improbable a l’ora d’ara, que los jacobins i daissarián de caire lors tissas uniformizairas.
Per la lenga, sens intrar dins las garrolhas linguisticas, dirai qu’aquel trabalh deu èsser pensat per un public larg, e pas solament per los de mon canton. Aquò vòl dire que, tot en gaitant de demorar dins una lenga sens artificis tròp teorics, cal defugir los localismes reductors.
Quant al public, vesi doas categorias. Lo public larg, se se pòt dire, ja que la situacion estant çò qu’es aquel public es plan estequit. E d’un autre costat, los escolans. Se pensa mai que mai a la creacion d’òbras originalas en occitan pels mainatges e los dròlles de las classas bilinguas e de Calandreta. Mas seriá interessant tanben de lor propausar d’òbras estrangièras que lor balharián una obertura sul mond a travèrs l’occitan. Personalament, ai lo projècte de traduire O meu pé de laranja lima de l’escrivan brasilenc José Mauro de Vasconcelos, un roman iniciatic de tria ideal pel collègi, que fa partida dels títols recomandats.
Sèm a las albetas de la traduccion en occitan. L’avenir lo mestrejam pas, sustot se l’umanitat s’entèsta a se voler suicidar coma ditz lo clarvesent secretari general de las Nacions unidas, António Guterres. Qu’aquò nos empache pas de butar a la ròda e de far çò que conven per continuar de far viure una lenga e una cultura dins lo grand concèrt universal.
