Jules Cubaynes, Camins de guèrra – 1914-1919

Lo sègle vint comencèt dins la violéncia e l’òdi, amb lo conflicte qu’aviá tant redobtat lo pacifista Joan Jaurès granda guèrra de 14. La joinessa del miègjorn paguèt lo prètz fòrt dins las trencadas, coma totas las populacions mai que mai ruralas d’una França alara encara largament plurilingüa. Es lo pòble francés dins tota sa diversitat que se trobèt al còr d’una crisi màger que daissarà una plaga prigonda, tornamai dobèrta en 1939… Es justament dins sas lengas multiplas que la guèrra es estada contada, dicha, raportada per de testimònis dirèctes e umiles, de soldats, de voses qu’atravèrsan lo bruch assordissent de las bombas per nos aténher, uèi, en delai dels barbelats. Los occitans, nombroses sul front, venguts de Provença, de Gasconha, de Lengadòc, Lemosin, d’Auvèrnha, de las Aups, diguèron lo malastre de 14-18, en lenga d’òc, coma per retrobar lo país quitat, l’ostal familial, dins lo non-res de la guèrra, luènh dels seus. I aguèt, de segur, tota la literatura felibrenca de las trencadas, coma L’echo dou bousquetoun o encara Lou boulet rouge dòu liotenent Tessier. I aguèt tanben las cançons e puèi lo dessenh (anotat en lenga d’òc) de l’audenc Pierre Dantoine. E cal pas doblidar totas las letras, las cartas postalas, los corrièrs mandats pels soldats a sas familhas e que constituïsson un còrpus inagotable. Vaquí donc que l’IEO d’Òlt nos porgís lo jornal de guèrra d’un autor occitan conegut per sas òbras poeticas e sas reviradas de tèxtes religioses o antics (Los Evangèlis, lo cant IV de las Georgicas) : Jules Cubaynes, originari de L’Albenca, dins Carcin. Aquel jornal : Camins de guèrra, es demorat inedich fins ara emai foguèsse repicat a la maquina (e segurament retocat, un pauc) per èstre servat. Lo trabalh de l’editor foguèt, mai que mai, de normalizar la grafia per l’adaptar a la nòrma classica actuala. Cubaynes aviá abandonat la grafia mistralenca e seguit las recomandacions de son mèstre Antonin Perbòsc, mas èra avant Loís Alibèrt çò qu’explica las esitacions. Lo tèxt es ara a posita, dins tota sa riquesa e dins tota sa clartat.

Es un testimoniatge esmovent d’un jove, a tot just vint ans en 1914, que deu quitar Carcin per rejónher los « poilus » dins lo nòrd-èst, emportat dins la tempèsta dels eveniments coma tant d’òmes (quasi d’enfants) de son atge. Lo ritme es aquel, regulièr, dels jorns que passan, primièr dins lo sud, del costat de Bedarius, dins l’espèra del conselh de refòrma que trencarà sus son sòrt. Tre la debuta la literatura occitana es aquí amb « l’estasi » que representa la legida de Mirèio coma un contraponch a la casuda inevitabla dins l’orror de la guèrra. De paginas en paginas, sèm preses dins lo debanament de las oras, dins los vagons de tren, dins los desplaçaments d’una garnison a l’autra, d’un dormitòri a l’autre…

Sèm al mitan dels òmes, al pus pròche d’aquesta umanitat, freule, jove, que sap pas tròp coma tot aquò va virar, breçada d’incertitud e d’inquietud. Un imatge tòrna, de longa : es la multitud, la massa umana, lo tropèl qu’avança, a travèrs França, un «abaus de monde» coma l’escriu lo carcinòl, en desplaçament, en balancièr entre la vida e la mòrt, freja e derisòria. Nos ven en tèsta lo libre de Jean Giono, Le grand troupeau; e Cubaynes installa sa paraula, e los vesèm totes, clar, dins l’espèra d’una partença pel front : « Tot un fum de paures jovenòts tremolant coma de prunèls». E justament, pauc a cha pauc, l’autor s’arrèsta sus de personatges, fa de fòcus, e capita de sortir de l’anonimat, de rendre la singularitat d’aqueles òmes que la guèrra voldriá redusir en carn a canon. Sortir del tropèl : es tot l’interès d’aquel jornal, sa fòrça de tèxt brut mas atentiu als autres, a l’escota dels autres. Fin finala Cubaynes parla mai de las femnas e dels òmes que crosèron sa rota de mobilizat puslèu que d’el e de son quite sentit. Sa vocacion religiosa (èra seminarista e finiguèt sa vida coma prèire) jòga segurament dins l’atencion particulara per sos semblables ; al nivèl literari aquò nos dona un agach umil e respectuós, sincèr mas capable de pron de distància tanben. Verai que l’autor foguèt sempre un testimòni «a distància» del front que sa carga d’auxiliar cargat del secretariat de la companhiá lo tenguèt en rèire de las primièras linhas. Las bombas que tomban del cèl, los ostals afondrats e los cadavres dels seus tombats al combat, los vegèt pasmens e visquèt, de pròche, la violéncia avugla del conflicte. Barrutlam, de mes en mes, dins lo nòrd de França, en Lorena, a Lunavila, a Nancí… Es la frejura qu’es de’n pertot, los lièches gelats, la torrada, las cabanas mal caufadas e los viatges alassants que marcan l’esperit, mas tanben, la calor d’un repais dins una bòria, aculhit per una familha a Bénaménil. Son los moments simples escambiats amb los companhs d’infortuna coma son aprendissatge de la bicicleta e las casudas que faguèt dins un riu assecat, son los gòts d’amistat partejats mentre que s’ausisson los bombardaments. Son los moments d’una vida que contunha, maugrat las condicions excepcionalas de la Granda Guèrra. Aqueles detalhs de la vida vidanta de soldat se mesclan amb d’evocacions de l’Istòria a se debanar : los ressons de la Revolucion russa, los afars politics e l’estrategia coma la posicion de la Romania dins lo conflicte, l’afar Mata Hari en França (fusilhada per sospiècha d’espionatge). Tot aquò teis un fiu, tèune, entre las oras d’angoissa e la manca del país qu’òm retròba a l’escasença d’una permission, coma un sòmi lèu avalit.

D’ans en ans, fins a l’armistici, lo secretari de la companhiá afina son escritura dins aquel jornal qu’auriá poscut venir un roman o al mens donar la matèria essenciala d’una pròsa futura. Serà pas lo cas, mas al sortir de la guèrra e al sortir del jornal, aprèp 5 ans d’atraversada, Cubaynes es entrat en literatura. En barrant lo libre, volèm legir Cubaynes, descobrir son òbra e ne tastar tota la sabor sus l’ample debanament d’una vida. Volèm anar mai luènh per sortir, amb el, de las negrors d’una debuta de sègle 20 que quita pus de nos seguir, coma una ombra, a travèrs l’Istòria.