Richard Muller – La Veishiga e lo Sorelh
Richard Muller
La Veishiga e lo Sorelh
Parladissa a cèl dobèrt amb Richard Muller, astrofisician renomat. Dins son burèu modèste a l’observatòri de Tarba, qualques fòtos d’installacions en Índia, als Estats Units o al Japon recòrdan una carrièra fòra nòrmas, menada entre lo Pic de Miègjorn, son camp de basa pendent d’annadas, e lo monde entièr, que collaborèt amb d’unes dels mai famoses scientifics del domeni. Se los uèlhs son encara e totjorn plantats sul Solelh – son especialitat – los pès son eles demorats ficats dins sa tèrra de Viana, en Òlt e Garona. Coma qué, l’infinit de l’Univèrs es una nocion tota relativa…
Avètz totjorn gaitat lo solelh del Pic de Miègjorn ?
Qu’estoi embauchat a l’origina au Pic deu Mieidia entà observar la susfàcia deu Sorelh, pr’amor qu’un instrument i vienèva d’estar bastit qui èra hèra performant. Que hasoi aquò un trentenat d’annadas, que montavi regularament a la cima entà ensajar de descobrir fenomèns, mes dens las annadas 90 navèths telescòpis qu’estón bastits, en particular un qui ei dens l’espaci, suu satellit japonés e american HinodeNDLR : Hinode, que vòu díser '' lhevat deu sorelh '' en japonés, qu'ei un satellit consacrat a l'estudi de las relacions Sorelh-Tèrra. Qu'estó aviat en 2006 per las agéncias japonesa, americana, europèa e britannica.. A partir deu moment que balhè imatges melhors e mei regulars que los qui obtienèvi au Pic, que comencèi d’utilizar aqueras observacions hèitas de l’espaci estant.
Es vertat que lo Pic de Miègjorn foguèt pas bastit per far d’astronomia ?
Qu’estó bastit en 1878 entà estudiar la meteorologia de hauta montanha en ivèrn, qu’ei lo prumèr establiment scientific de hauta altitud au monde. Qu’ei ua montanha hauta e suu davant de la cadena, quan èm au somiu qu’avem un panorama sus tota la cadena, sus 300 km, e qu’ei relativament atenhedís. Qu’i avèva a Banhèras de Bigòrra, e qu’existeish tostemps, la societat Ramond, ua societat sabenta qu’avó l’idèa estranha de bastir un observatòri meteorologic a la cima deu Pic deu Mieidia. L’astronomia n’ei pas arribada sonque un trentenat d’annadas après, miada per astronòmes de l’observatòri de Tolosa. Que constatèn que lo cèu èra hèra mei pur que non pas en plana.
Aquò càmbia quicòm de gaitar un astre, qu’es a de milions de quilomètres, de la plana o de la montanha ? Sèm pas a qualques centenats de mètres de mai o de mens, si ?
Lo problèma qu’ei l’atmosfèra, n’ei pas la distància a l’astre. Qu’ei la distància per rapòrt la susfàcia de la Tèrra qui ei importanta, que cau estar lo mei luenh possible de las jaças polluïdas, alavetz a 3000 mètres d’altitud l’atmosfèra qu’ei hèra mei pura. La nueit au Pic deu Mieidia que’s veden dètz còps mei d’estelas que deu sòu enlà, que i a hèra mensh d’absorcion de la lutz que vien deus astres. E ua auta proprietat importanta qu’ei l’estabilitat de l’atmosfèra. Qu’ei abituaument mei o mensh turbulenta çò qui hè que los rais qui arriban deus astres que son desviats e que bolegan tostemps.
De qu’es aquò la « turbuléncia » ?
Vedetz, l’estiu quan hè plan caud, qu’ei tant importanta que lo noste quite uelh qu’ei geinat, que’s ved au dessús de la rota. Aquò qu’existeish tostemps, quitament a ua escala mei lenta, quan ei mensh hòrt qu’aquò los telescòpis qu’i son sensibles. Alavetz que ns’en vedem entà aver imatges plan nets deu nivèu de la mar enlà. Mei èm en altitud e mensh avem turbuléncias, e que’s tròba qu’au Pic deu Mieidia a uns dias n’i a pas briga. Que s’escad atau pr’amor l’observatòri n’estó pas estat hèit entà aquò. L’important a 3000 mètres n’ei pas d’estar mei près deus astres, mes mei luenh deu nivèu de la mar.
L’observatòri del Pic demòra un site important ?
Qu’ei estat important e qu’ac ei enqüèra. Lo hèit en lo quau ei performant actuaument qu’ei l’observacion de las estelas, en particular la mesura deu lor camp magnetic. Lo Sorelh produseish camp magnetic e tots los fenomèns qu’observam suu Sorelh que son d’origina magnetica : los plaps solars, las erupcions, las protuberàncias, la corona solara… I avosse pas nat camp magnetic, lo Sorelh que seré ua simpla bòla de huec. Que cercam doncas a compréner quin lo Sorelh produseish camp magnetic, e qu’ac sabèm, haut o baish. Com lo Sorelh qu’ei ua estela, qu’ei tanben interessant de poder mesurar lo camp magnetic d’autas estelas, diferentas deu Sorelh. Que i a estelas mei gròssas, mei petitas, mei caudas, mei hredas, unas que viran mei o mensh lèu… Çò qui permet de compréner lo magnetisme de las estelas e las interaccions enter las estelas e las planetas.
De qu’es lo camp magnetic ?
Qu’ei ua nocion plan scienciosa. Lo còs uman que detècta la lutz emetuda peu Sorelh dab los uelhs, las ondas sonòras per las aurelhas, las aulors peu nas… lo corrent electric que’u vedem e que’u sentim au tocar ; lo camp magnetic eth qu’ei pertot mes lo còs uman ne’u sap pas detectar. Pertot on i a corrent electric que i a creacion de camp magnetic. Suu Sorelh, las estelas e per l’Univèrs, un gas qui a temperaturas de quauques milèrs de grads qu’ei electrizat, e quan ei electrizat que’s met en movement e que crea camp magnetic. N’ei pas ua nocion simpla mes que s’ageish d’un fenomèn omnipresent, qui jòga un ròtle fondamentau dens l’Univèrs.
Per nosautres, terrians, tot aquò demòra de fenomèns curioses…
Quan arribam a explicar fenomèns atau estranhs, que hèm avançar la fisica. L’astronomia qu’a dus objectius : estudiar astres qui son dens condicions diferentas de çò qui avèm sus Tèrra, doncas fenomèns que s’i produseishen que ne’s tròban sus la nosta planeta, qu’ei l’estudi fisic deus astres, autament aperat « astrofisica » ; e puish i a la cosmologia, qu’ei a díser d’on vienem, lo Big Bang, com aquò evoluè.
Avètz fòrça trabalhat sus la granulacion solara, de qu’es aquò ?
La susfàcia deu Sorelh n’ei pas lissa, qu’ei çò qui aperam « granulara ». La susfàcia qu’ei en ebullicion, dab boishòrlas de gas caud, a 6 000°, boishòrlas granas com França qui pujan a la susfàcia deu Sorelh a la velocitat de 10 000 km/h…
La sciéncia vos faguèt far lo torn del monde…
Viatjar qu’ei quauquarren, mes tribalhar a un endret dab collègas deu país, qui an ua cultura diferenta, qu’ei quauquarren mei, ne hètz pas torisme. Mes qu’ei aqueth tribalh de collaboracion, de conéisher gents, qui m’agrada.
L’astrofisica aquò’s una vocacion ? Quand èretz dròlle somiàvetz en gaitant lo cèl ?
Briga, que s’escadó atau, ne m’èri pas pausat questions suu Sorelh. Que hasoi estudis d’engenhaire fisician a Lion e que volèvi viéner tribalhar peu sud-oèst, lo mei près possible de Viana, lo men vilatge, e de Lavardac on hasèvi au rugbi. Qu’èri interessat per la recèrca mei que per l’industria, e que vedoi que lo CNES [Centre nacionau d’estudis espaciaus, NDLR] prepausava ua borsa entà har ua tèsi dens lo maine espaciau, doncas que postulèi au Pic deu Mieidia pr’amor qu’èra lo mei près d’Òut e Garona. Qu’ei drin gràcias au rugbi que soi vadut astrofisician ! Qu’avoi sòrta dens la mea vita d’estudiar lo Sorelh la setmana e lo dimenge de har au rugbi, que’m disèvi : « be soi vesiat ! » (Arríders)
