Marselha, sus lei piadas de Jean-Claude Izzo

Tota vila es un libre, ambé son entrebescar de carrièras : tota vila es un tèxte. Barrutlar dins una ciutat es aprene a legir e s’esmarrar ambé gaug dins un racònte espés coma l’Istòria. I a tanben de libres que son de vilas… es un vai e vèni, un afaire de pèiras, de bricas, de betum e de letras. Dins aqueu numerò dau Diari, avèm causit de parlar de roman negre, e se i a ben una ciutat que nos vèn a l’esperit, subran : es Marselha. Un roman a ela sola, Massalia naisse de la legenda de Protis e Gyptis que nos fa remontar ai sòrgas de la literatura classica grèca. Son istòria rica e unica ne fai una autra capitala possibla dins lo païsatge ultra-centralista francés. O vesèm, segur, dins lo football, tant coma dins la musica e dins la literatura. Fau bensai anar dins lei grandei ciutats portuàrias d’Itàlia per trobar d’elements de comparason.

Lo polar marselhés dintra en plen dins aquela dimension : es una continuitat verbala de l’espandiment urban. Podriam seguir lei piadas d’un eròi fondator : Fabio Montale. Lo personatge foguèt creat per Jean-Claude Izzo, l’autor mai conegut dau movement dau “polar marselhés” deis annadas nonanta (emai se refusava de n’èstre considerat coma un cap de fila). Descubririam alora una vila mai secreta, luenh deis imatges venduts ai parisians en manca de soleu. Lo tablèu es lumenós, la mar en rèire-fons, mai la negror e la violéncia trabalhan de lònga e cavan sei camins d’injustícia sociala. La violéncia que quitan pas, ara, de metre en avant lei medias nacionaus, dèu pas nimai resumir l’èime de la vila. Vila d’exilh, Marselha es tanben vila d’estaca. L’Estaca, es tanben lo nom dau barri, a la dintrada oèst de Marselha, que lo realisator Guediguian lo placèt au còr de sei filmes. Montale, lo fiu d’imigrat italian, i costeja lo mond entier : lo mond entier se sente marselhés tre que pausa lo pè sus lo quitran dau Panier. Es aquí bensai la marca prigonda dau polar focean : aquela capacitat de dire la generositat e la sensibilitat de la vila-maire (a temps passat ligada au culte d’Artemis) sensa tombar dins lei banalitats vuejas de l’escrich provincialista. La vila s’alarga, d’autreis asuelhs se dobrisson. Fabio Montale, amator de jazz e de pesca en mar, demòra dins lo pichòt pòrt dei Godas, pròche lei Calancas, a la sortida èst de la vila. A l’Estaca o ai Godas, siam ai ribas de Marselha, ais extremitats dau monde focean. Fabio Montale i escapa a l’agitacion, au baujum de la ciutat sensa tròp se’n aluenchar… que Marselha vos reten, « comme un aimant », cantava IAM… D’aquelei dos bots de la vila, podèm puèi tornar cabussar dins lo laberint dei baloards, andronas e caladas, plaças e placetas, que teisson la trama d’un escenari vièlh de 2600 ans. Fau legir o tornar legir Total Khéops e Chourmo, se laissar portar tanben dins la languison e l’esperança dau bèu roman negre Les marins perdus e seguir lo camin ambé leis òbras de Philippe Carrèse, Annie Barrière, Maurice Gouiran e tantei mai. Es una Marselha que parla francés, segur, mai l’occitan i es de’n pertot e darrièr la fòrça d’una vila, nos demandam sovent se i auriá pas, dins l’inconscient, la fòrça d’una lenga.