CAMELAT, PALAY, FILADÈLFA : qu’ai vist tres estelas !

En cèu literari de Gasconha esclairat pera “Escòla Gaston Fèbus”, que luseishen tres estelas, dus reis e ua reina, Miquèu de Camelat, Simin Palay, Filadèlfa de Gèrda. Qu’ei un deths mièus regrèts deths grands d’aver-les descubèrts tard, quan pensi que les auria poduts rencontrar deth sièu vivent. Qu’ei aiquí era melhora illustracion dera non-consciéncia, que fuc era mièva e de plan d’autes, de çò qu’èm : estudiants, e d’umanitats greco-latinas, n’aviam pas consciéncia d’aver a conéisher de u’auta umanitat, era d’ua lenga que pr’aquò aviam, jo en tot cas, popat a casa ! Qu’ei de mau comprene, e pr’aquò b’èra estat un privilegiat, se gausi díser : eth mièu prumèr regent qu’escrivia causòtas en lengadocian foishenc, e un felibre locau que m’avia plan cossirat ! Se fuc tant long per jo eth camin de cap aras estelas dont parli, que’n vesi duas rasons : engatjaments fòrts que’m portavan d’autes costats, e d’auta part eras estelas dont parli qu’èran d’un cèu pòc visitat peths que me’n aurian podut parlar!

Que’m perdonaratz aqueras consideracions : se las balhi ací, qu’ei de pensar que pòden servir a d’auti. Eth dangèr uei qu’ei de mau estimar ara sièva valor era riquessa qu’avem aiquí, de desbrembar qu’avem ua literatura ! Eth melhor argument peth gascon, peth occitan, n’ei pas de díser qu’ei utile, qu’ei de fèr véser çò qu’ei estat capable de crear coma beutat !

Qu’avia eth gascon eth grand Pèy de Garros, guèita qu’ara fin deth siècle XIX se lèvan tres estelas en cèu de Bigòrra : Camelat damb era pròsa estiglanta deras cronicas de Bite bitante e era poesia epica de Beline, Palay poligrafe estonant de teatre, d’un roman balzacian, d’un diccionari inestimable, Filadèlfa dont pueijan eths Crids per tostemps… Quina floquejada de beutat en un cornèr de montanha pirinenca coma ua responsa fièra ath cant mistralenc en Provença ! Eras pelejas entorn dera grafia, eth dogmatisme d’un occitanisme que descobria eth oèu de Colomb, qu’an amagat tròp longtems aquera renaishença. Era mauconeishença qu’ei de maishant conselh. Cu no a leijut aqueri tèxtes pòt continuar de fèr un complèxe d’inferioritat de cap ara creacion francesa. Qu’avem a mes plan fèr-les coneisher e que cresi que n’ac fèm pas ! Qu’arribèc a vòste servitor (enà parlar coma en eths jornaus) de fèr parladissa en dus o tres lòcs sus “Eth sacrifici de Belina”, be calia èster fòu pensaratz, e que fuc aqueth exèrcici aplaudit per monde que n’avian cap entenut a parlar deth cap d’òbra de Camelat. No disi cap aquò per vantardisa ! E que fuc pòc de causa ! Qu’ac disi pr’amor que pensi qu’era melhora faiçon de fèr aimar noste occitan qu’ei de portar ath lum, ara lutz, eths nosti tresòrs !

En aquestas cronicas d’Escart e talvèra, qu’ei d’abòrd çò que cèrqui, en mes deth plaser d’escríver ! Uei, que’n som a díser eth plaser e era necessitat de tornar ar’escòla, aras escòlas, cadun era sièva, e no vos enganaratz pas s’anatz ara rencontra deths que furen era flor deth Felibrige gascon. Qu’ei en camin un esfòrç d’edicion que s’amerita leigeires ! E parladissas que serian planvengudas, que pòrtan eras òbras a portada deths curiosi. Aquesti n’an cap set d’un occitan que’s voleria “utile”, mes d’entrar en anma d’ua lenga.