Clara Torrelhas – Tornar dire l’òme, sos sègles
Claire Torreilles est spécialiste de littérature occitane contemporaine (qu’elle enseigna), champ de toute évidence très marqué par la figure de Robert Lafont, dont elle a particulièrement étudié l’œuvre narrative. Elle a ainsi signé plusieurs articles sur le sujet, rassemblés dans le recueil Dire l’homme le siècle, codirigé avec Jean-Claude Forêt et Philippe Gardy, deux autres « disciples » et amis de Robert Lafont. Avec elle, nous voulions revenir sur l’attachement de l’auteur à l’histoire, qu’il investiguait au travers de grandes fresques telles La Festa, au choix de l’occitan comme langue d’écriture romanesque, ainsi qu’au travail de critique, d’étude, de traduction, mené par Claire Torreilles afin de faire découvrir au plus grand nombre le roman lafontien ; un exemple récent en est La Huguenote, version française de L’Uganauda.
Clara Torrelhas – Tornar dire l’òme, sos sègles
Robèrt Lafont aviá, çò sembla, una ambicion bèla pel roman istoric, pensam a La FestaRoman-flume de tres volumes (1983-1996) que retraçan 50 ans d'istòria europèa, de la Segonda Guèrra mondiala fins a la debuta de las annadas 90, e que materializa e ancora un pauc de la « consciéncia » politica de son autor. d’exemple. Perqué aquel interès de sa part pel genre ?
Qu’es lo genre de La Festa ? Òc-ben, per una part es un roman o una fresca d’istòria sus un espaci larg que Lafont disiá « europenc ». Mas es tanben un roman cavat del dedins per una interrogacion sus lo sens de l’istòria, presenta, passada, a se far o se desfar dins los plecs d’una dialectica que me fariá puslèu parlar de « consciéncia de l’istòria » (es lo títol d’un collòqui que consacrèrem a Robèrt Lafont en 2009), senon de « filosofia de l’istòria ». E tot parièr amb d’autres romans coma La Reborsièra o L’Eròi talhat que contunhan una reflexion menada dempuèi Vida de Joan Larsinhac en 1951, sus l’engatjament dins l’istòria, l’eroïsme, lo fanatisme, las liberacions esperadas e mancadas. Reflexion que travèrsa sos obratges de creacion e de critica.
L’Uganauda foguèt publicat a l’origina en occitan sonque. Quin sens aquò aviá per el d’escriure sas frescas istoricas dins aquesta lenga ?
L’Uganauda es pas qu’un capítol del roman L’Eròi talhat… qu’es pas vertadièrament una fresca istorica, mas, digam, un caminament dins l’espaci e lo temps exactament datat del 9 de febrièr de 1619, lo suplici de Vanini (capítol I L’Atèu) al 30 d’octòbre de 1632, l’execucion de Montmorency (capítol III Lo Duc), a Tolosa ; en passant per lo sèti de Montpelhièr, dins l’estiu de 1622. Los eveniments istorics i son contats amb una precision d’analista, associats a las istòrias de personatges de ficcion dont la jove Uganauda que dona son nom al capítol II. Lo libre es escrich en occitan, coma tota l’òbra narrativa de Lafont, e mai aquí, coma sèm en Lengadòc, en lengadocian. S’agís de l’Istòria nòstra, del temps de Godolin e de DespuechPierre Goudouli (1580-1649) e Isaac Despuech (1583-1642) son dos escrivans e poètas de lenga occitana, lo primièr installat a Tolosa, lo segond a Montpelhièr. – l’un coma l’autre fòrça presents dins l’escritura – e mai s’agís d’una problematica recurrenta : cossí del borbolh de las guèrras religiosas al moment de la butada de la centralizacion reiala, Occitània capita pas d’organizar sa resisténcia.
Perqué faguèretz aquela causida de traduire L’Uganauda en francés ?
La pietat es que l’òbra narrativa de Lafont siá gaire revirada en francés (levat Lo Decameronet e L’Icòna dins l’iscla), mentre que l’òbra poetica o es. Aquel « roman » se legís plan, e se pòt legir a despart. Ai totjorn presada l’evocacion de Montpelhièr assetjat, l’ombra e la lutz de sas carrièras, las gents, l’odor dels estanhs, los barris escalugants de calor, l’amor en temps de guèrra… Coma en 2022 èra lo quatren centenari del sèti, me soi dicha que i aviá pas d’autre roman que ne parlèsse, ni en francés ni en òc ni pas res, e qu’èra l’escasença de far legir Robèrt Lafont. Paul Martin de L’aucèu libre ne faguèt un polit libròt. Per rendre lo sens total de l’òbra, de segur me caldrà far la traduccion dels dos autres capítols.
Amb lo recent Dire l’homme le siècle (2022), fasètz lo retrach d’un Robèrt Lafont « poligraf », valent a dire « capable d’escriure sus tot ». Es vertadièrament çò que tòrna sortir de vòstras recèrcas ?
O disèm dins lo prefaci, la paraula de poligraf, l’emplegam pas dins lo sens ordinari de « capable d’escriure sus tot », çò que connòta una mena de superficialitat virtuòsa. Verai qu’un agach sus la bibliografia ne podriá donar l’impression tant Lafont s’es implicat dins de domenis diferents. Mas seriá ignorar sa poissença de trabalh qu’èra pas de creire, e mai las exigéncias scientificas aplicadas a la matèria occitana que practiquèt tota sa vida (veire çò que ditz de « l’amor del mestier ») e qu’ensenhèt a mai d’una generacion. Parlarai puslèu, amb Felip Gardy, d’una ret d’escritura e de recèrca amb de correspondéncias nombrosas qu’el ne fa la demostracion, justament, dins lo capítol 20 « Una invencion de la poligrafia », trach de son libre L’arbre et la spirale.
En investissent de genres tan variats coma lo teatre, lo roman o la poesia, qué fa la constància de l’òbra literària lafontiana ? De qu’es lo punt comun entre tot aquò ?
Es l’òbra de tria d’un grand escrivan e grand intellectual, testimòni de son temps, coma se disiá a passat temps. E non reconegut coma tal, ni a l’auçada que caldriá. Lo punt comun es aquò : lo mestièr. Trabalhar de contunh, aver lo coratge de far òbra sens concession a la diglossia mas en l’analisant, en fasent avant contra totas las empachas simbolicas (la consideracion) o materialas (l’edicion, lo public per lo teatre) que naisson, o sabèm plan, de la condicion assumida d’escrivan occitan en França.
Amb aquel obratge voliatz permetre a un novèl lectorat de s’orientar melhor dins una òbra abondosa e magistrala. I vesètz un accès mai aisit qu’un autre ? Per qualqu’un que legiriá pas l’occitan, d’exemple ?
Òc-ben, sabi pas s’avèm trobada la dralha… Saique aquel libre es pas un « Lafont per los nuls », es una compilacion d’articles de fons, en un trentenat d’ans, sus l’òbra literària, articles esparpalhats e malaisits de trobar. D’unes foguèron revirats en francés, per un public ja avertit mas pas forçadament lector de l’occitan. Esperam de donar enveja de legir Lafont que fòrça mond ne parlan sens l’aver legit, o s’imaginan qu’es pas de bon legir, qu’es tròp una causa e son contrari : intellectual e somiaire, preciós e didactic, narcissic e militant, etc.
O ai dich mai naut : la poesia tota es disponibla en edicion bilingüa (ed. Jorn), me sembla qu’es un bon començament. Dins La Gacha a la Cisterna, i a tot de l’univèrs lafontian, es un poèma-mond en delà dels limits de genres. Quand se publiquèt L’icône dans l’île (Philippe Gardy et Bernard Lesfargues, 1982), i aguèt un creis vesedor de notorietat en cò de legeires non occitanofòns. Ara, i a La Huguenote ! N’i aurà d’autres.
