Difficile, l’œuvre de Robert Lafont ? Voire ! Danielle Julien sait, elle, y percevoir un humour fin ou noir, poétique ou référentiel, versant habilement dans la critique sociale ou encore l’autodérision. Cet humour se nourrit de la langue même de son auteur, et de son jeu avec et sur les mots d’oc naîtra le plaisir du lecteur. Le rire pourrait-il alors être une porte d’entrée vers l’œuvre du maître ?

Robèrt Lafònt nascut en 1923 a Nimes e mòrt en 2009 a Florença (Itàlia) es un dei mai grands escrivans de lenga d’òc dau segle XXen. Poesia, teatre, novelas, romans fan una òbra importanta tant en volum qu’en diversitat.

Maugrat son importància, aquela òbra demòra gaire revirada e gaire legida que Lafònt passa per un autor dificil. Çò qu’es verai per doas rasons principalas : sa sintaxi personala : frasas, de còps, lòngas ò complexas, lexic ric, e granda cultura de l’autor. Es a dire que d’unei referéncias istoricas, picturalas ò musicalas son pas forçadament accessiblas per tótei au primier abòrd. Pasmens sei primierei publicacions son de pichòts romans aisidament legibles per tótei. E subretot son umor es un vertadier fuòc d’artifici literari. L’evoquère ja dins un article paregut dins Aquò d’Aquí.

Laissarai, donc, de caire Lo Sant Pelau qu’es un concentrat d’umor sus la cavaucada d’un cert Lagrifól (comprenetz Lafònt), coma laissarai de caire de passatges entiers de La Festa ont espelisson, a l’encòp, trufariá e tendresa, jubilacion amb la lenga e allusions un pauc sarcasticas.
Parlarai just de dos recuelhs de novelas : La Primièra persona (Federoc, 1978) et Contes libertins e faulas amorosas (Trabucaire, 2000). En doblidant jamai que l’umor de l’escrivan pòrta totjorn dins son fons una reflexion.

Tre Lo Testament, primier texte de La Primiera persona qu’es un grand plaser de lectura, òm pòt descobrir lo biais de l’autor de jogar amb la lenga e amb « nòstra cultura comuna ». Istòria d’un escrivan que, tranquille dins son bureu, redigís son testament puèi se’n va faire un torn au jardin. E quora tòrna, suspresa ! Lo texte es redigit d’un autre biais, e l’autor ditz çò que dison mai d’un escrivan : « Se sap pron qu’a escriure, degun escriu jamai çò que vòu. » Jòc de l’inconscient, trufariá braveta, envèrs tótei leis escrivans. E puèi l’idèa d’una lausa, coma un monument, per se faire plaser, per laissar traça. Amb, en reire plan, l’allusion au tombèu de Frederic Mistral. Coma aqueu tèxte novèu li agrada pas, l’escrivan estrifa lo fuelh e se’n tòrna au jardin per apasimar son morbin. D’un vam, puèi, se tòrna metre a sa taula de trabalh per escriure un autre testament e levar, primier, aquela idèia de lausa. Puèi liura son texte tau coma lo legiguèt, ditz. E aquí segonda suspresa, mai aqueste còp per lo lector : lo texte es quasi illegible : lei mots son desformats, inventats, lei letras mescladas per faire una mena de sopa literària. Ne’n dòne ren que lo començament :  « Aquò son mai diarrérei volontats, de ieu, uèi que lei singranas s’abolachimisson dins mon escolador de manca-un-eulh perdut. » E èu s’escacalassa e apond per la darriera frasa : « Lo plaser fa partida dau testament, dau testimòni. »

Umor, encara, mai puslèu sembla-umor pegat a la realitat d’une epòca, aquela de la creacion dau complèxe industriau de Fòs de Mar en Provença. Dins leis annadas 1970, un grand complèxe industriau es creat, leis industriaus fan venir una importanta man d’òbra immigrada, sensa aver previst leis infraestructuras e subretot l’aubergament de tot aqueu monde. Es coma aquò que lo cònsol de gaucha d’una pichòta comuna es confrontat au marrit logament deis obriers e acusat per la drecha de laissar lo monde dins la misèria. Realitat de l’epòca. Enjòcs politics. Fin finala lo cònsol, après aver fach son maximum en bastissent d’HLM, e davant l’arribada massiva de novèus obriers, prepausa de bastir de menas de boitas, « un amolonament de cellulas longàs, coma un abelhier… », e per faire passar lo codonh mòstra tanben lo projècte d’espacis collectius : escòlas, piscina, bibliotèca, cinèma etc. Ailàs lei sòus dei subvencions van permetre ren que de bastir lei dormitòris. Umor negre, se se pòu dire, qu’es a l’encòp una critica radicala de l’espleitacion dei trabalhaires per lo sistèma capitalista e de la responsa inumana portada per de monde, pasmens, de bòna volontat. E fau remarcar que la solucion de cellulas individualas per dormir es estada realizada, ara, dins d’ostalariás japonesas.

Umor negre encara, non pas còntra la societat, aqueste còp, mai en direccion d’un occitanisme un pauc pantaiaire en cerca d’una lenga autentica ò pura. Una lenga de sòmi. Leis ancians militants se sovenon, de segur, d’aquelei discutidas sensa fin sus « francismes, localismes, de que n’es de la lenga vertadiera, de que n’es dau patoés e dau francitan… » Benleu qu’aquò existís encara.

E dins Lo testimòni, la responsa ven petanta. Dos joves iniciats au provençau per lo narrator aprenon qu’un vièlh viu solet, dins un cabanon, au fons d’un vabre e que parla « la lenga de la bastida ». Se i rendon, convidan lo narrator a lei rejónher. Çò que fa. Lei tres alara escotan, escotan lo vielh Boscarla que beu e parla parla. S’arrèsta pas de parlar Boscarla, mai ges de son que sortisca de sa boca. I a de temps, fuguèt escotelat Boscarla e sei còrdas vocalas trencadas. Es mut. La lenga autentica, pura, demorarà per totjorn dins la tèsta d’un vielh ò dins lo desir dei joines.

Per quant au recuelh titolat Contes libertins e faulas amorosas, es un chale umoristic. De La niera dau dimenche que ven fissar lo cuòu dau Bon Dieu sensa vergònha, eu que se repausa de sa setmana de creacion, fins aqueu brave Guilhem, lo pegòt, que rescòntra la Verja a mitat camin de son periple devèrs Compostèla, la trufariá sus ò de la religion s’esperlonga sensa marridesa e dins un estile leugièr e de bòn legir. I fau apondre lo racònte dau pecat originau amb l’Eva que se manja non pas la poma mai una figa maula e sedosa. L’umor aquí profiecha dau saber de l’autor : en latin lo mòt « poma » vòu dire « frucha », mai la tradicion servèt « poma », pasmens d’especialistas afortisson qu’Eva se manjèt una figa, se pòt veire dins d’unei representacions. Mai aquí ont l’umor sorgent es dins leis allusions e la comparason de la figa madura amb lo gland d’un sexe en ereccion. Se pòt d’alhors retrobar aquela comparason dins L’iscla deis amadors dau Decameronet. Umor coquin, tot de refinament e de poesia. Seriá tròp longàs de parlar ò d’evocar cada novèla d’aquel obratge, podèm ren que conselhar de legir cada racònte plan planet per ne’n poder saborar la lenga, l’estil, veire leis imatges, entendre lei sota-entenduts, e mai benlèu lo rire franc de l’òme Lafònt dont se sovendràn aquelei que l’an conegut. Perqué Robèrt Lafont èra un « galavard de la vida », ò un « lipet de la vida » que sabiá rire a plen de garganta e a l’encòp, de segur, un òme de granda cultura e un intellectuau de tria que portèt fòrça a l’occitanisme dau sègle XXen e per aqueu segle XXIen.