La part feminina en occitan, las fremas e l’occitan
Perqué i es un genre dins las lengas romanas per dire « lo » o « la » ?
Al nivèl de la flòra, sensa i pensar, mi semblava que los arbres que fan de fruchas foguèsson generalament feminins : la figuiera, la cerisiera. Mas en se’n avisar ben, es ren tan lo cas : lo cerisier o (a)grafionier, l’olivier, lo noguier…
L’impression bòna vist qu’a l’origina, los noms d’arbres indoeuropèus èran generalament feminins en latin perqué èran associats a la Tèrra maire.
Se ditz que los feminins latins en -us, coma lo fraisse < fraxinus, l’òrme < ulmus, an estaches atraches vèrs lo masculin, per analogia amb la segonda declinason.
Totun en occitan se ditz encara « la platana » dal latin platanus, e en francés es masculin.
Los noms de fruchas neutres coma pomum en latin an passat al masculin dins l’èst d’Occitània. Se ditz « lo pom » (èst Provença, part de Gavotina), « lo pòm » (Alvèrnhe), mas al feminin dins lo demai de l’espaci occitan trobam « la poma ». Es lo cas de las fruchas las mai ancianas amb d’excepcions, se ditz : « un abricòt », « un persègue/pérsegue », « un limon ».
Aquel passatge dal feminin al masculin dal latin es parcial en occitan mas gaireben complet en francés. Las representacions de l’arbre, la sieu simbolica, an degut jugar vèrs una masculinizacion.
Sus un autre plan, una causa qu’avio ja constataia en faguent d’enquèstas/collectatges lingüistics es qu’una larga majoritat de locutors competents en occitan aüra son d’òmes. E una minoritat son de fremas. Mas en parangon, lo nivèl mean de lenga de las fremas es mai aut qu’aquel dals òmes !
Penso a l’azard Baltazard en Gavotina a Dòna Arnulf de L’Escarea dins las valaias dals Palhons, a Dòna Fournier-Chaillan de Moriés dins las autas valaias d’Assa, a Dòna Gueydan-Toutain de Sant Maurise en Val Gaudemard, e.c.a… Sabon ben parlar, an sovent un parlar mantengut melhor.
Es segurament per aquò que la rompeüra de la lenga occitana foguèt axaia, al nivèl massís dins la populacion, en primier sus la fremas. Ai ja sentut dire que dins d’unas familhas de la borguesia d’un temps, las filhas èran mandaias dins de pensionats per emparar lo francés. Perqué èran aquelas que s’ocuparian dals enfants, quitament avans lo periòde escolar (notaretz que l’eatge d’instruccion obligatòria ven de passar a tres ans, es per mestrear lo francés mai d’ora qu’ai legit). E los òmes parlant a l’exterior dins la societat serian de seguir lo moviment tot en laissant de caires per l’occitan sus la brua de la societat : cercles de l’union en las comunas comas las cambretas, o juec de bòchas, caça e ne’n passo. A capitat, la brua s’estrechinant de mai en mai…
Lo meme estil de proporcion se tròba per las autoras o autrises ? A prepaus, autora dòna l’impression d’èstre fach en derivacion de la forma masculina, mas après tot se ditz professora, mas… avèm tres formas de derivacion feminina per ensenhaire : ensenhaira, ensenharèla (tròbo qu’es una forma auditivament mens plasenta e sembla èstre ligaia al mitan felibrenc) e mai ensenhairitz (que fa sapient aquela forma) !
D’alhors lo còrs de mestier d’ensenhant es generalament mai compausat de fremas que d’òmes… mas a mesura que puatz dins l’ensenhament i son de mai en mai d’òmes, vos parlo ren a l’universitat. Fa pensar a la multitud d’infirmieras e als doctors mai sovent òmes que fremas… Coma en politica. Aquò es un fach.
Son mens numerosas las autrises en lenga occitana que los òmes aüra coma… ja a l’epòca dals trobadors.
Pichon recòrdi : avèm que pauc de noms de trobadoras o pluslèu de… trobairises : la Comtessa de Diá, Asalaís de Porcairagues… E d’unas que conoissèm gaire coma aquelas de Gavaudan.
Totun per d’unas autoras (cerco la paritat de formas), s’es poscut dire qu’èran benlèu d’òmes que se fasian passar per de fremas. Uf. Per aver mai de libertat o dire un agach feminin.
Coma far una conclusion sus qualqua ren de tant important per l’umanitat : frema e òme, ensèm fan, dins lor diversitat. Coma iing e iiang. Es lo principal. S’o fan tot en occitan, es encara melhor!
