Se i a un ausèl emblematic dels grands espacis dubèrts, al mens dins la plana d’Arièja, es segurament la lauseta.

Son cant poderós, melodiós, variat e long fa bimbaròlas dins le cèl e vos fa levar le nas. L’ausèl es pichon e volateja tant naut qu’es de mal pistar mas que i arribèssetz, sas paradas vos encantarián ; en tot cantant, puja, rondineja, se se’n vira pòt fèr le « sant esperit » (volatejar sus plaça) e puèi se daissa tombar coma un calhau. A çò que pareis, qu’es le mascle qu’organiza tot aquel rambalh per mercar son territòri, espantar les concurrents o sedusir las femèlas s’es pas encara apariat.

A l’epòca que vos parli, lausetas, bestiar e pastres sabián viure amassa. Le pastre teniá bosics, pradas, semenats e rastolhs, tot çò que cal a la lauseta per manjar e s’amagar. Le bestiar, totjorn estafinhós, daissava pr’aicí pr’enlà qualques matas d’èrba, çò que li cal per nisar. S’es benlèu pr’aquò que la lauseta reconeissenta se desgargamèla, per amusar oelhas e païsans ?

Fin de l’ivèrn, les cobles s’apàrian e d’abrial duscas agost, la femèla coa pendent una dotzena de jorns, doas nisadas de tres o quatre uòus. L’estiu, s’engraissan de granas, bestioletas e autra vermina… per poder, s’ac cal l’ivèrn vengut, migrar cap a Espanha.

Mentre qu’ajan passat l’estiu en coble, cap a la martronada, las lausetas venon gregàrias e s’amassan per passar la marrida sason o s’aprestar a migrar. Se pòt que s’i ajusten ausèls qu’arriban del nòrd. Atal desenas de lausetas s’atropèlan sus qualques mètres carrats per passar la nuèit.

D’aquela passa, les lausetaires del vilatge n’aprofitavan per lausetar illegalament. La nuèit, a la pallor de la luna, dos òmes passejavan un grand fielat dins les campses ont èra probable que s’i ajacèsson lausetas. Coma aquelas fugissián al darrièr moment, al mendre brusiment d’ala daissavan tombar le fialat. Las lausetas s’i prenián en se pilhant las alas dins las malhas. M’absteni de vos dire cossí las tuavan. Se podiá qu’arrapèsson atal dotzenas de lausetas en un ser. L’endeman, d’un còp de bicicleta, n’anavan tirar bon prètz a l’aubèrga la mès pròche.
Per chi caça, tot fa carnièr, i comprés las pauras lausetas magras ; mas plombar un ausèl tan pichon e tan remenaire es pas brica aisit. Tanben le caçaire coquin vengut de la vila las atirava amb un miralh remenat de luènh per una ficèla. Sens que degús ne conesca la rason, las lausetas venon nombrosas volatejar a l’entorn e le caçaire ac a plan mès aisit per las desquilhar.

Ara, sabi pas se per la plana d’Arièja s’ausís encara la lauseta. Plan mens probable, ja que son redòl ecologic s’es fòrt estequit : las pèishinas se son esclaridas, se desrastolha sovent tanlèu las sègas acabadas e las potingas de la modernitat privan l’auselum d’abric e de noiridura.

Alavetz, se vos’n ven l’enveja, escotatz (sus internet !) las trillas melodiosas de la lauseta e tampatz les uèlhs. Veiretz alavetz un auselon cantorlejar dins l’azur de la prima, pel plaser d’un pastre sietat sus una lausa, al recès d’una barralha.