Amb l’arribada de la davalada, arriba la sabor d’aquelas frutas que la marcan, las sòrbas, las menesplas, las nogas. De frutas de paures, de frutas de glanaires, de frutas que fan que se podriá viure sens res, sonque de las amassar. S’amassan gaire d’alhors ara. E l’esperit que se passeja, que nos pòrta a una epòca ont aquelas frutas fasián segurament mestièr a tot lo monde, mai que mai pels que corrián aqueles camins. L’esperit “Robinson Crusoe” de l’aventurièr a travèrs lo libre, un esperit que nos fariá traversar l’Edat Mejana plen de fanga amb un cotèl, una flabuta, vestit en collant verd amb un capèl ponchut…

O alara nos portar en Peirigòrd en plen dins las guèrras de religion, dins un roman d’aventura qu’auriá un nom plan precís : Tibal lo Garrèl.

L’occitan es pas complètament nud en tèrme de romans per adolescents. Tibal lo Garrèl n’es un. De mai, foguèt lo primièr roman de paréisser en Peirigòrd, siam-ne fièrs ! Pasmens l’istòria de l’edicion d’aquel libre es pro curiosa per la notar aquí : Un primièr tòme foguèt escrit que remportèt lo prèmi Aubanel en 1958. Mas per “dintrar dins los clavèls” d’aquel prèmi, l’autor trobèt longtemps que la fin èra tròp abrupta. De fait, i aviá de qué far passejar l’eròi dins plan d’autras aventuras. L’autor, Louis Delluc compausèt doncas la seguida que pareguèt primièr en 1963, revirat en… catalan jol títol d’El Garrell. Calguèt esperar 1968 per aver una edicion entièra dels dos tòmes en occitan. Una edicion passejaira, doncas, tant coma Tibal, l’eròi de las aventuras. Garrèl, paure, mas adret a la fronda e bon jogaire de flabuta. Jamai perd pas coratge e totjorn tròba lo bon fial per segre son camin. Pasmens, la misèria lo coneis, mal vestit coma es e plan sovent sens res dins lo ventre, filh sens paire d’una femna que passa per fachilièra e en plen dins las guèrras de religion entre igonauds e catolics.

Diretz benlèu que tot es aquí tanben per far un bon estereotipe de roman regionalista, que siá per adulte o adolescent. Vertat que l’epòca ont foguèt escrit aquel libre, las annadas 1960, ne vegèt plan d’autres sus aquel sicut. A somiar la misèria del temps passat, biais de la regretar un pauc mas pas tròp per poder saborar quand mèma lo progrès aculturant de las trenta gloriosas ?

Òc, benlèu. Mas aqueles estereotipes als quals pensatz an pas passat lo pas d’èstre escrits en occitan. E puèi Tibal lo Garrèl a un quicòm de mai, rason per la quala interessèt primièr un editor catalan : “Las cabanas de pèira, los paures masets semblan los que se tròban per las nostras montanhas d’aquí [a Siruana, provínvia de Tarragona]*. Es curiós : se parla benlèu pas jamai de cabras nimai de farigola, mas en lo legissent e en lo revirant, cresi plan de sentir l’odor de cabra e de farigola del meu vilatge”*. O cal plan dire : lo roman se passa en Peirigòrd negre, e lo Peirigòrd es plan polit. Mas perqué es polit ? Per sos castèls que fan somiar. Que fan somiar al temps ont fasián vertadièrament mestièr per far lo gait sus la Vesera, la Dordonha, “Vesètz del còp, sus tot aquel argent que lusís, davalar de las gabaras amb lors velas coma dels petassons clars que lo vent neportariá. Las seguètz trusqu’al cingle del Ròc Maurí, e aquí vos escapan de la vista.”

E en tot partir d’una simpla comptina inocenta,

“Castanha rufada,

Pinta de vin blanc,

La guèrra es en França,

Los viròls la fan”,

l’anam plan sentir, la guèrra, de vilatges en campanha per ont passa Tibal lo Garrèl aquel eròi infortunat mas urós. Imaginatz Sarlat abans l’arribada del torisme, dins los bruts de la vila : “Un carreiron estrech e negre onte lo solelh aviá pro trabalh per s’engulhar. Dels ostalets bas ; una botica de talhandièr, una autra d’agusaire, un teissièr, un pairolièr. Me tirèri d’aquí ; torceguèri sus man drecha, puèi sus man esquèrra. Arribèri sus una plaçòta, e quatre cambats pus lonh dins una carrièra bravament larja onte lo monde anavan, venián e se preissavan : de las femnas en coèifas e casabèts, dels sodards l’uèlh viu e la mina rojassa, dels mainatges, de las servicialas que venián de la font e portaban crubas e ferrats plens d’aiga.”

Gara çaquelà, se vos ven coma a ieu l’enveja d’anar cercar sus wikipedia per ne saber mai sus aquel Louis Delluc, autor d’aquel libre. Trobaretz plan un Louis Delluc, nascut en Peirigòrd en 1890 que balhèt son nom al prèmi pels films franceses. Aquel Louis Delluc d’aquí èra un scenarista qu’aguèt una vida plan corteta, mòrt en 1924. Lo Louis Delluc que vos parlam aquí es nascut el tanben en Peirigòrd en 1894 e visquèt a Beinac, ont comença lo roman Tibal lo Garrèl. Se vos pren l’enveja de tornar venir adolescent, o per balhar de pastura als vòstres enfants, escriguèt pro d’autres romans en francés.