Benlèu qu’avetz ja entendut díser de quauqun que se’n parla totjorn mes que se vei pas jamai « Qu’es l’Arlatenca ». Aquera estranha expression non se referís pas aus abitants d’Arle, mes a ua novèla d’Anfós Daudet, escrivan provençau amorós de la cultura occitana.

Deu hèit au drama teatrau

Som en 1862. Francés Mistral, nebot de Frederi Mistral, que viu un arsec amorós dab ua damisèla de Besièrs, Maria Cauffope. Mes qu’acaba per descobrir qu’era es infidèla. Rueinat per la pena, Francés que’s tua en se getant per ua finèstra deu Mas deu Jutge, pròchi d’Arle.

Frederi Mistral estant un amic de Daudet, que li contè la trista navèra e que’l menè au Mas ont le drama s’èra produsit. Anfós Daudet qu’estó tan trebolat per aquesta istòria que se n’inspirè per la novèla de « l’Arlatenca » deu recuelh Las Letras deu mon Molin en 1869. Mistral que’n hasó las laudors, tot en estent esmavut au soviéner de la mort deu son nebot estimat. Fin finala, le libe avó ua tala escaudida que l’autor ensagè, en 1870, de tornar la novèla en drama teatrau.

Las causas d’un desastre

Abans la representacion de L’Arlatenca au Théâtre du Vaudeville, Daudet avó la pressentida que la soa pèça non seré pas de bon comprénguer deu public parisenc, e que hidè les sons chepics au son amic Mistral.

En efèit, le 1er d’octobre de 1872 se debanè la prumèra de la pèça, qu’estó un vertadèr abaishament per Daudet. Le public qu’estó decebut que l’Arlatenca, la clau de l’intriga, non apareishosse pas jamei. Ço de sordeish, le public que rigó aus moments les mei trebolants. Fin finau, le mei chafrant per Daudet estó quan le son quite protector Villemessant que sortí bruscament au mitan de la pèça en romegant que « n’i avèva sonque vielhas hemnas » (a l’epòca, eth teatre èra un luòc d’assadorada deus arsecs erotics).

L’òbra de Bizet

Per acompanhar la pèça, Leon Carvalho, director deu Théâtre du Vaudeville, que comandè a Georges Bizet ua musica de scèna. Le compositor adobè cançons tradicionalas de Provença, de las quaus las mei famosas : La Marcha deus Reis e La dança deus chivaus frus. Coma ua galejada de l’existéncia, alara que Daudet èra cobèrt de vergonha, l’òbra de Bizet qu’avó ua tala escaudida qu’uei encara, se coneish L’Arlatenca per le monde sancèr mei coma ua seguida sinfonica que coma ua novèla. Aquera notorietat qu’es devuda au hèit que Bizet es tanben le compositor de Carmen e d’autes operas celèbres, mes tanben a son engèni d’aver podut har coïncidir duas musicas qu’avèvan pas arren en comun (La Marcha deus Reis dab La dansa deus chivaus frus).

L’Arlatenca qu’es le perfèit exemple deu drama romantic regionalista deu sègle XIX. Daudet coma Mistral (prumèr felibre occitan) qu’a ensajat de presentar a París la lenga e las costumas provençalas. L’acuelh ni higa ni arrasim que’s hasó a L’Arlatenca es benlèu simplament le rebat de la societat francesa d’aquesta epòca, tirassejada entre besonh de modernitat e nostalgia deu passat, jacobinisme e amor de las soas culturas regionalas.