Francis Jammes e la “flor de farrotch”

Aqueri vèrses que son de Francis Jammes, nascut a Tornai enas Nautas-Pirineas, e vertat que sol un poète gascon podiá trobar aquò. Eth farrotch qu’ei eth nom gascon d’ua espècia de treule, o de lusèrna, a flor roja, que’s prèsta ací a un jòc de mots deths polits.

« Qu’on appelle farouche » ! Tiò ! mes Jammes no precisa cap qui ei aqueth « on » : era lenga gascona. Nascut en Bigòrra, qu’a era lenga en eth, e que li ei vengut tot naturalament aqueth mot. E non solament aquò no’s fè cap ath despens dera lenga francesa, ath contrari aquesta que’n sòrt mes richa, cargada d’ua sensualitat florida, se gausi díser.

Tant pr’aquò ei de maishanta guèrra d’opausar bestiòtament eth çò que’s pòt tant plan maridar. Duas sòrs romanas, ací gascon e francés, que’s pòden enriquir era ua er’auta quan son sentidas dab ua tau finessa. Qu’ai trobat aqueth polit floquet per asard, que som segur qu’en cercant dab un chic d’atencion que n’anam trobar plan d’autes. En recuelh « De l’Angélus de l’aube à l’Angélus du soir », que tròbi encara aqueste distic : « Tu viendras en riant avec ta bouche rouge/ comme les fleurs des grenadiers et des farouches. ». En aquera prauba flor de farrotch francisada en « farouche », eth poète qu’a sentit tota era sensualitat d’ua boca de dauneta !

Francis Jammes que s’ameritariá d’èster mes leijut, coma ac a comprés ua còlha de valents bigordans que li consacrèc eth 12 de noème ua serada plan nomada « Eth noste Francis », en un ensem de velhadas de cantas e de condes, « La porte des pauvres ». Mèrci a Jean-Claude Viau, eth « Bandolèr », a Germain Avila, e a Bébert Dominique ! Que les manquè, mes qu’espèri que s’i tornaràn.

D’ua faiçon mes generala, benlèu avem acceptat tròp leugèrament era idèa qu’era lenga francesa s’ei dessecada en passant peras Corts e peths Salons, sense parlar dera Escòla. Qu’ei richa e divèrsa era literatura francesa, qu’a classics e barròcs, qu’a dissidents, pretenduts regionalistes, escrivans qu’an sauvat eth shuc deth país, que coma entre autis François Mauriac an ua lenga non purgada que les permet de descríver dab fòrça e vertat era dita province, de fèr parlar eths personatges, sense emplegar dirèctament era lenga dita regionala.

Solide ! eth francés qu’a sovent perdut era libertat lexicala, mes tanben morfologica e sintaxica d’un Rabelais, que’s noïriva de tots eths dialèctes, mes quan nos arriba de càiger sus petitas miravilhas coma aqueri vèrses de Jammes, be cau convier que tot no s’ei pas perdut…