“Se cau morir, morir !”
No coneishi cap paraula mes simpla e mes pregonda, era que nos deishèc enténer en un derrèr buf eth pair qu’anavam pèrder, tròp joés, tròp subitament. « Se cau morir, morir. » Quate mots, e tot qu’ei dit. Quate mots, deishar ua vida de trebalh, femna e cinc gojats, rasons de víver, de fèr tot dia mes qu’òme no pòt, sostengut mes que tot deth sentit d’èster utile, mes fòrt longtemps que fatiga e mau de rens, quin desper pr’aquò en aqueth derrèr badalh e encòp quina resignacion !
Quan torni víver aqueth moment, mut que voleria estar, pr’amor qué díser de mes ?
E guèita que caigi sus un tèxte estonant, pas coneishut, que’m balha era antologia de Bernard Delvaille, Mille et cent ans de poésie française, edicions Robert Laffont, un tèxte balhat sancèr de cinquanta estròfas de dotze vèrses octosillabics cadua, qu’avetz plan leijut, 600 vèrses titolats Les vers de la mort. Eth autor que’n fuc Hélinant de Froidmont, en siècle XII, citat aiquí entre Marie de France e Raimbaut de Vaqueiras ! Poèma en francés ancian d’un Helinant qu’èra dentrat en un convent cistercian deth costat de Beauvais après ua vida pro dissipada. Poèma pregondament crestian que vòu convertir eths porquets d’Epicure a ua vida mes saja ! Qu’endeviatz dejà que tots eths « lòcs communs » que son desvelopats en aquera intencion, e damb plan d’eloquéncia.
En aqueth poèma coma en tota era literatura classica, era mort qu’ei encargada d’ua foncion de justícia, ua foncion egalizatritz, e que nos brembam eths vèrses famusi de Malherbe (Consolation à monsieur du Périer): mostrant qu’eth rei en sièu palai ei prés pera Mort coma eth praube en sa cabana. Deths bèths que son eths vèrses de Malherbe mes pas segur que pogan consolar un pair que vié de pèrder sa filha. Eh professor de segonda que nos fasia apréner aqueth tèxte qu’avia perdut era sièva, mes n’ac disia cap.
No podem cap díser qu’era mort a copat era inspiracion aths poètas ! Un deths poèmas mes sabuts peths escolans qu’ei Demain dès l’aube, on Victor Hugo contié era sièva emocion ara mort de Léopoldine, sa filha, en tres quatrins de quate alexandrins d’ua sapienta simplicitat. Paradòxa de tant d’art en tant de sentit simple !
S’avia de causir en tant d’òbras que disen era mort, que seria plan embarrassat, e que pensarè ací a Baudelaire :
La servante au grand cœur dont vous étiez jalouse
Et qui dort son sommeil sous une humble pelouse,
Nous devrions pourtant lui porter quelques fleurs
Les morts, les pauvres morts, ont de grandes douleurs
No vòli cap acabar aqueras evocacions deth çò que nos atend a tots sense citar çò de mes simple, coma è començat, eths arreproèrs gascons que parlan dera mort, e que vos en balhi quauques-uns que cresaque avetz un dia o u’aute entenuts. Mercí a Simin Palai de refresca’m era memoèra :
« Un ase viu que vau mes qu’un rei mort »
« Era mort qu’a tostems rason »
« Après era mort eth medacin » (qu’arriba tostems après)
« Era mort n’a pas d’amics »
« Après era mort no i a pas de s’avia sabut »
« Era mort n’a pas d’atge »
« Era mort qu’ei devant (-o derrèr) totas eras pòrtas »
« Se cau morir, morir »
Aqueris arreproèrs que disen ua filosofia dera vida devant era Mort, un estoïcisme païsan de bon sen, sense orgulh ni flaquièra.
