Dins Roma città aperta, modèle dau filme neorealista per excelléncia sus l’ocupacion alemanda, lo jovenet Roberto Rossellini se desliura dau diktat de la Cinecittà per sortir sa camèra e explorar lei roïnas d’una vila qu’es a l’artima. Ausa faire un parallèle e un anar-venir entre leis imatges d’archius e lei reconstitucions qu’illustran sa ficcion. Ansin nais lo neorealisme. Quauqueis annadas puei, dins Paris brûle-t-il ?, René Clément te sembla ben suau, pecaire, a una epòca onte la novèla ersa se revira gaire sus son passat e nos mòstra un París mai « jazz », mai velòce, mai modèrne e mai dissonant, inspirat per la tecnica dei neorealistas italians. Lei travellings de Godard sus leis Aliscamps (À bout de Souffle) ò lei veirinas dei botigas esclairadas de Truffaut dins Les 400 Coups son d’òbras absoludament contemporanèas que fan de París un quicòm d’inedich.

Paris brûle-t-il ? brilha, eu, per son classicisme. La fresca es estada virada ambe de mejans que fan paur. Quatrenca òbra sus l’ocupacion per lo meme realizator, lo filme eveniment recampa lei mai grands deis actors internacionaus d’aquela epòca. « Crama-ti París ? » : aquò es l’òrdre que dona Hitler au generau Von Choltitz per faire petar lei principaus bastiments e monuments de la capitala se leis Aligats i penètran.

Nosautres, lectors dau Diari, qu’avèm benlèu conegut nòstrei paires ò papets presoniers de guèrra, que siegue dins Sud ò Nòrd dau país, sentèm una emocion inedicha fàcia an aqueleis imatges d’archius que fan lume sus lo racònte eroïc. En plen periòde de confinhament, retrobam aquela fòrça dins leis imatges d’actualitat causits per lo realizator. París, dins un negre e blanc remirable, desertada, tassada, enebida de sei nuechs per lo cuerbefuòc, dins de plans d’ensems gigantàs, aqueu camp de batèsta, ven lo simbòle dei paurs e deis espèrs nòstres. Lo buf nos manca davans lo radier desfilat sus lo camp de març. Aquò dinda un còp de mai coma dins lo magnific espectacle de circ CampanaUn espectacle dau Circ Trotolla, onte lo reviscolament d’una campana giganta es l’eveniment màger d’una vida collectiva.

Sus la musica mitica dau generic, la libertat sarà vista d’amondaut. Vista d’avion de guèrra ? Nani. Vista d’un demiurgue apasimat d’aguer auborat l’escomesa d’una bèla coproduccion franco-americana mai subretot de tornar donar a sei personatges, de Parisencs grands coma de formigas, la complèta libertat de rintrar, de sortir, de rotlar, de consomar, de pensar, d’aimar e de se cultivar sensa ges d’interdiccion possibla. Subran emplís l’ecran la color. Lo negre e blanc defunta.