Fernand Peloux – L’agiografia : entre Istòria e legendas
Fernand Peloux – L’agiografia : entre Istòria e legendas
Fernand Peloux es cargat de recèrca al CNRS, al dintre del laboratòri França Americas Espanha (Framespa). Especialista dels sants e de la primièra Edat Mejana, s’encarra de compréner l’importància de la literatura dicha « agiografica », en estudiant l’istòria de sa transmission e son ancoratge social e territorial. A publicat recentament un libre tirat de sa tèsi, Les premiers évêques du Languedoc. Une mémoire hagiographique médiévale. que se ganhèt lo prèmi Gobert de l’Acadèmia de las inscripcions e bèlas letras. Amb el, ensajam de veire cossí, autres còps, se bastiguèt la memòria dels primièrs crestians en Lengadòc e cossí aquel biais ancian d’escriure d’istòrias legendàrias pòt ressondir amb lo present.
L’agiografia, de qu’es aquò ?
Etimologicament l’agiografia aquò’s çò qu’es « grafiat », e ἅγιος (hágios), qu’en grèc vòl dire « sant », doncas los escriches consacrats als sants. Tot çò qu’es vida de sants, racontes de miracles o de passions, es a dire quand los sants venon martirs. Es lo tipe de literatura mai abondosament produit e copiat pendent l’Edat Mejana, per la màger part en latin, mas tanben un bricon en lenga vernaculara e puèi en occitan, que qualques tèxtes nos son arribats. Faguèri ma tèsi pas sus totes los sants mas al mens suls primièrs avesques, es a dire Sant Sarnin a Tolosa o Sant Amanç a Rodés. De sants ancians que lor culte es plan vièlh, e que son considerats coma los pus primièrs evangelizators del país o al mens de lor vila.
L’istòria de Sant Sarnin tala coma es contada per la GlèisaNDLR : en mission evangelizatritz, Sarnin se veguèt forçar per de prèires tolosencs de sacrificar un taure a Jupitèr. Coma refusèt, l'estaquèron a la coa de la bèstia que se roncèt e traversèt la vila. Aquí ont son còs se rompèt, lo sepeliguèron. a un fons de legitimitat istorica ?
Per ieu que soi cercaire, la recèrca istorica e la cresença an de relacions que pòdon èsser malaisidas de còps. Çò segur es que per Sant Sarnin (o Saturnin), lo tèxte ditz qu’auriá viscut al mitan del sègle III e de fach lo tèxte meteis foguèt al mai d’ora escrich al sègle V, es a dire 150 ans aprèp los eveniments. La sola certitud qu’avèm al moment que s’escriu aqueste tèxte es lo fach que dona una istòria a la glèisa locala de Tolosa : d’aquel moment, sabèm pas pus qual es Saturnin nimai exactament çò que li es arribat. Sant Sarnin es celebrat tre las originas lo 29 de novembre e de fach aquò se tròba èsser la fèsta d’un autre Sant Saturnin, qu’el èra a Roma. A Tolosa sabián pas tròp qual èra aquel personatge qu’i peguèron la data d’un autre.
Et l’istòria del taure ?
Escriguèron aquela istòria de taure pro extraordinària, que fondèt lo culte e permetèt a la comunautat crestiana de se ramosar a l’entorn d’una istòria comuna. Mas entre lo moment que s’inventèt aquela istòria comuna e çò que se passèt realament al mitan del sègle III, i aguèt un iatus important e uèi los istorians de l’Antiquitat, que trabalhan per exemple sus las persecucions, dison que la passion de Sant Sarnin es pas un tèxte fisable per documentar l’istòria de Tolosa al mitan del sègle III.
Es çò-meme endacòm mai ?
Òc-ben, aquela configuracion se tòrna trobar d’en pertot, es a dire que lo tèxte fa la legenda, puèi i a de relíquias e la fòrça d’una cresença en capacitat de fondar d’identitats urbanas, es lo cas a Tolosa, a Narbona, es lo cas tanben a Rodés amb Sant Amanç. Lo quite autor de la vida de Sant Amanç sap pas dire quora es que viviá. Per çò qu’es de la foncion d’aquestes tèxtes, se pòt parlar de mitologia, mas cal far atencion que son pas coma de mites grècs, quitament s’es clar que son de racontes fondators que permeton a una comunautat de se recampar a l’entorn d’una istòria comuna qu’es aquela de l’evangelizacion, de cossí lo cristianisme arribèt en cò nòstre, etc. Evidentament, darrièr aquò, i a un culte que se met en plaça, amb de relíquias, de poders diferents qu’atrason lo monde, çò qu’aurà de consequéncias duscas a la morfologia de nòstras vilas, en Occitània coma endacòm mai.
National Library of the Netherlands – europeana.eu
Qual escriviá aqueles tèxtes ?
Per nosautres, dins la creacion literària, lo nom de l’autor compta fòrça mas per las societats ancianas èra una question que se pausava pas, per aquò, la màger part dels autors d’aqueles tèxtes son malaürosament anonimes. Çò que sabèm es qu’èran d’intellectuals que respondián a una demanda de la comunautat crestiana locala.
Per quina escasença se legissián aqueles tèxtes ?
Aquò depend de la cronologia. Dins l’Antiquitat tardièra, al moment que lo latin èra parlat per totes, se pensa que lo jorn de la fèsta del sant, d’exemple, lo tèxte se podiá legir a una amassada de crestians, e pas sonque al pichon mitan clerical. Aquò poguèt doncas se difusar al dintre de la comunautat crestiana. Lo temps passant, l’evolucion del latin cap a de lengas vernacularas faguèt qu’aquestes tèxtes èran pas pus compreses sonque del sol clergat, e de fach pendent tota l’Edat Mejana, son de tèxtes que foguèron mai que mai utilizats per la lectura de l’ofici, de lecturas normalament reservadas al clergat. Çò segur es que lo culte dels sants, la cresença dins la fòrça de las relíquias es plan atestat, per mai d’una font. Per contra per saber çò que lo monde coneissián del raconte fondator, aquò’s mai dificile.
Qual èran los sants ? De bauges, de revolucionaris, de visionaris ?
S’an plan existit… Qué que ne siá los racontes que ne parlan, mòstran de personatges amb un carisme formidable, capables d’atirar de populacions, de far de miracles, d’èsser de còps en relacion dirècta amb los poders en plaça. Encara un còp, lo modèl es la Bíblia, doncas son coma de Crists novèls e localament n’auràn tanben los atributs. Es un jutjament de dire que serián bauges, mas se poiriá tanplan dire del Crist. Son d’evangelizators amb de messatges de far passar, que fan de miracles… es malaisit per l’istorian de determinar la folia del fenomèn. E per ieu o es encara mai, que per d’unes, los de las originas, la question de lor quita existéncia istorica se pausa, sèm ja dins la literatura. E evidentament la literatura los tracta pas de fòls, ne fa de modèles. Seràn d’eròis, de sants, de fondators, totas aquelas menas de causas.
I a una adaptacion dels cultes a de volontats localas ?
Cada societat faiçona son passat en foncion de sas espèras al present. Es plan conegut. Es per aquò qu’aquestes tèxtes son estats bravament tornats escriure. E al contrari de çò que se ditz, de la mena « la tradicion ditz que Sant Sarnin, e lo taure, e patin e cofin, aquò s’es totjorn passat aital », aquò’s fals. I a pas de permanéncia absoluda, es una matèria en partida mitica, en partida istorica, en partida literària sustot, e a de periòdes diferents, diferents autors van pas quitar, per de rasons diferentas, de tornar investir aqueste material.
I a un equivalent actual a aquela practica ?
Aquò’s una question malaisida, m’arriscariái a vos respondre còpsec que lo monde a plan cambiat. Coma una brava partida d’aquestes tèxtes es demorada dins lo mitan clerical, se pòt pas dire que sián estats tan potents coma Netflix ! Dins lo mitan eclesial, clerical, es clar qu’aquò èra lo produit de consomacion de basa aprèp la Bíblia, mas dins la populacion, un paisan èra de còps en contacte sonque per l’iconografia amb aquesta matèria legendària. Se pòt pas comparar amb quicòm d’uèi. Aquò’s pas tanpauc un mèdia de massa, aquò existissiá pas d’aquel temps. Uèi sèm dins un monde ont avèm accès a pauc près a las meteissas causas qué que siá nòstre nivèl social, lo monde sabon legir per la màger part, aquò èra pas lo cas a l’Edat Mejana, per aquò se pòt pas aisidament trapar un equivalent.
National Library of the Netherlands – europeana.eu
