Nòstra istòria comença a Tolosa a la fin de las 70’s. A l’entorn del Conservatoire occitan s’es montada una còla d’amics dels pels longs, que vòl balhar un futur coma cal a las musicas popularas dels païses d’Òc. Un fa sonar la bodega, la granda cornamusa de la Montanha Negra, facha amb una pèl de craba tot entièra, un autre còpa de rausèls per faire de clarinetas primitivas, un autre canta l’occitan del canton amb una votz prigonda coma un vortèx temporal… Se pòdon crosar dins una veitura a l’americana sus la quala es inscrich, un pauc al biais dels Ghostbusters, lo nom de Riga-Raga, en gròs, acompanhat d’un numèro de telefòn. Sul tablèu de bòrd trona la maqueta d’un batèu (!) e de garlandas bolivianas que testimónian d’una apeténcia per las practicas culturalas al sens larg. Sortiràn un disc misteriós, farsejaire, fach de causas e d’autras, de trobalhas amassadas a esquèrra e a drecha, amb per modus operandi de jogar de musica autrament, de cercar dins tot çò que « sona fals », derrapa o suspren. Tot çò qu’es musica sens se dire musica, tot çò de tròp lèu getat, que sortís de la nòrma. L’idèa es, aicí, d’utilizar çò que fa l’esséncia de la cultura populara occitana, sa filosofia, dins totas sas riquesas, sa complexitat e sa capacitat a inventar amb pas res. Una concepcion qu’intègra bruchs de cadièra, rascladís de garganta, tusts de clòscs de fruchs o padenas… Prenèm las causas coma son, jogam a la musica, e al diable los revivals fòlk endimenjats.

Annadas 90 : l’èrsa hip-hop s’espandís. Es tanben l’atge d’aur del movement world music, puèi de sos festenals. A la tele, a la ràdio, dins los mèdias, subrevestits fluò, tamborins dins las mans e morres de rap d’abans lo rap : los Fabulous Trobadors. En francés e en occitan dins lo tèxte. Un projècte artistic mediatizat qu’empacha pas lo Sicre d’èsser sus la tangenta, encara un còp, al moment que se tracta sonque de temps d’antena e del nombre d’auditors. Per el, la consecracion ultima, la causa mai sofisticada, es d’èsser ni mai ni mens qu’un bon musicaire dins son barri, l’antitèsi de la concepcion world en vigor. Aquesta paradòxa, aquesta tension entre doas concepcions del fach musical, entre dos monds, lo « popular » e lo « pòp », engendran en França de nombrosas questions, que se retròban un pauc d’en pertot dins lo païsatge musical occitan dels decennis 1980 e 1990. Que siá a Marselha amb lo Massilia Sound System o a Nissa amb Nux Vomica, e, dins d’autras dralhas, mai jazz amb los gascons André Minvielle e Bernard Lubat. O, encara, dins lo ròck trad’ italoccitan de Lou Dalfin e los disques de l’emblematica Rosina de Pèira. Nos poiriam alavetz riscar a dessenhar doas tendéncias, doas variablas principalas que, s’existissián ja del temps de la Nòva Cançon, s’accentuan dins las annadas 1980 e 1990 : lo reencantament de novèlas comunautats d’un costat, e l’accession a de malhums de difusion nacionals o internacionals de l’autre.

Es tanben vengut lo temps de s’amusar en occitan, de rire de tot. L’umor occitan desplega una faiçon incredibla de levar los tabós. En cançon, o pas. Aital, berret quilhat sul cap e bragas cortetas, Robèrt Martí alias Padena vend mai de caissetas dins los vilatges de Lengadòc que Michael Jackson ! Viure al païs es super cool, clama de son costat lo provençal Jean-Noël Tamisier. Çò meteis pel gròp audenc Test que, de passatges ràdio en fèstas de vilatge, se pren a signar en çò de Revolum per faire dins lo pastiche ròck en occitan. Desvirar de tubes FM ? Lo melhor biais de respondre a la mass culture al quotidian, tot en fasent omenatge a l’engèni espontanèu de la cultura populara. La Harley Davidson de Brigitte Bardot se fa Massey Ferguson, Only You, megahit dels Platters, se fa Mildiou, e nos trobam dins lo vinhal lengadocian. Meteissa dralha, autras costumas : en Biarn, los pòst-punks de Subèrt Albèrt, Perfecto, guitarras electricas e umor gascon, pausan sus d’escaças landesas. Dins la cançon ròck Biarnés cap e tot que balha son nom al disc, se trufan dels biarnés que se vòlon mai biarnés que los biarnés : « Haut, Biarnés, tira’t la prova, torna-te vestir de nau, haut, Biarnés, escoba, escoba, ne’t herà pas briga mau. » Continuitat de las 70’s, e dels cantaires psique-ròck a la Longamai o umoristics a la Fulbert Cant… L’occitan, que siá de vilas, de camps, de montanhas o de planas, ven un terren de jòc formidable que permet, en se reïnventant, de tustar dins los cantons mai secrets de l’existéncia.

Mas l’istòria musicala occitana de las annadas 1980 e 1990 cap pas dins los projèctes artistics, la scèna, los festenals o las sortidas de disques. E s’aquestas annadas veson la desbranda progressiva de rites e eveniments populars festius coma los carnavals o los fuòcs de la Sant Joan, vesèm tanben una presa de consciéncia del poder public sus tot çò que tòca al patrimòni cultural immaterial (nocion nascuda a la debuta de las annadas 1990). Tant qu’un autre atge d’aur se perfila dins lo reencantament de rendètz-vos nombroses ligats al mond dich « tradicional ». En Lengadòc Bas, vesèm per exemple nàisser lo collectiu interassociatiu (Dream Team de la cultura populara occitana) Musica Nòstra, que festeja sos 40 ans en 2022. Un pont entre tres domenis que s’encontran pas pro : la recèrca universitària, la creacion artistica e la realitat del quotidian. Pas amb de musicas DINS la carrièra, coma la Fête de la Musique (que tomba d’en naut e uniformiza lo païsatge), mas de musicas DE carrièra : de musicas que, per definicion, se jogavan defòra per d’usatges precises. D’aqueles reviscòls populars nais tanben la creacion artistica de deman : après aver montat un carnaval pel barri Sant Ròc de Niça, una còla d’amics plasticians cerca un mejan de li balhar una identitat sonòra fòrta. Serà Nux Vomica ! Una musica qu’a sustot l’avantatge d’èsser digitala, doncas portativa, amb un rap-ragga banhat de l’esperit del país nissart, país de mar e montanha. La marca de fabrica de Nux Vomica ? L’espontaneïtat. De còps es lo contrari : la practica artistica fomenta la tradicion de deman. Aital, al centre de Marselha, inventant una tradicion qu’existissiá pas, la « polifonia marselhesa », lo cantaire Manu Théron pausa l’amira d’un reviscòl polifonic qu’influençarà per una bona part los dos decennis a venir. Vesèm tanben s’espandir lo concèpte de « balèti », sus un modèl provençal, e d’un brave nombre de grops trad/fòlk que s’estacan a amplificar borrèias o rigodons sus de scènas de festenals especializats. Comunautats novèlas en construccion, contramodèls a l’atomizacion de la societat.

Autras influéncias : las musicas d’esséncia medievala, pro ricas en occitan. Una rason ? Los trobadors. E se i a un genre musical qu’expòrta la lenga occitana de per lo mond, es plan aqueste. Un eretatge que se conjuga a totas las esteticas. De tant que las annadas 1980 son las de la democratizacion dels sintetizadors e de la magia de l’estúdio, que dessenha la cultura pòp. A l’imatge del disc Trobadors – Contr’amor de Rosina de Pèira e sa filha Martina, que desvelha las fantaumas amb de drònas, de reverberacions e d’esplechas electricas, coma per aviar una mistica novèla, un luòc neblós ajocat sul tech del mond. Es la tendéncia que trobam tanben dins las primièras caissetas del Massilia Sound System, que canta la poesia dels trobadors sus de dub digital. Los trobadors coma filiacion filosofica atemporala, cantada per de MC’s davant un fan club que n’aviá, per la màger part, jamai ausit parlar, mai se’n manca.

Es malaisit de faire ressortir una particularitat subre d’autras per aquestes dos decennis. Cal dire que las practicas musicalas que tòcan a la cultura d’Òc an totjorn evoluït amb la societat dins la quala existisson, a son imatge. Mas, es que poiriam dire qu’a tanben, a costat, en mai, una dinamica pròpia ? Es tota la granda question que tòca, fin finala, a la creacion artistica al sens larg, totjorn presa dins aquesta tension. Una causa es segura : aquí, la dimension culturala occitana es pas, encara un còp, convocada per donar de responsas o balhar de certituds mas, primièr, per pausar de questions. De questions sus se, de questions sul mond a l’entorn… Es benlèu aquò l’element màger, lo motor, lo fuòc, que fa bolegar las practicas musicalas d’ièr e de deman.