Pan, vin, carn…
S’anatz passejar deu costat de l’Astarac i trobaratz a Cimòrra (Simorre) dens lo Gèrs lo Musèu Paisan d’Emile. Aquiu, dens un liberòt de bèth temps a, l’ Emile a illustrat lo jòc de la dorna, aqueth terràs que senhorejava au ras de l’aiguèr tà guardar l’aiga fresca e que la hemnas portavan au potz suu cabeçau tà’s protegir lo cap. Quan vengoc l’aiga correnta a l’ostau la dorna se hascoc jòc de hèira, penjada haut enter dus aubres e la calèva esbrigalhar dab un barròt, los uèlhs clucats : se lo jogaire s’i escaig la dorna copada dèisha càger boniquèras o, malaja, haria !
Atau son los jòcs, d’amusaments, mes pas sonque, de totas menas e de’n pertot, peus joens e peus vielhs. Son de societat, d’espòrt o d’azard e cambian de noms e de natura, mes pas de tòca : cau ganhar o pèrder, s’arríser o patir e de còps los dus. La vita qué !
De jòcs, peus mainatges, Rabelais ne trobèc pas mens de 217 quan decidèc que n’avèva besonh lo son Gargantua per la soa educacion : jòcs de corrudas, jòcs d’agida, jòcs de balas, de chança, devinalhas, cartas, cibòts, canicas, ossets… que sabi jo ! E quasi totes plan repertoriats ara, dab lo lor musèu. Montaigne, òme d’òc, s’èra avisat tot parièr que per un mainatge plan educat mes valèva un cap plan hèit que tròp plen. Qu’èram au miei deu sègle setzau e los jogaires de Jòcs de mainatges deu pintre flamenc Breughel s’emparavan deu prat vesiau dab 84 jòcs. S’i pòt véser los estujòus, las quilhas, las chancas o lo clucamilhas e quauqu’uns mes descabestrats, totun plan atractius taus riscatots, coma la bascula, un jòc que n’an patit hòrt daubuns, joens malestrucs de las nòstas campanhas : calèva caplhevar ua carreta dab un jogaire, meslèu leugèr, de cavalhons suu cap deu tirader mentre que d’autes se botavan a l’endarrèr entà qu’aquera capvirèsse ; lo mainatge de davant s’arretrobava còp sec a mes de 3 mètres d’haut !
Pr’aquò adara an cambiat los jòcs e de lòcs e benlèu d’amna. Son venguts numerics o d’espòrts d’equipas organizadas e gavidadas peus professionaus. Demòran los jòcs tradicionaus deus jorns de hèsta, ajustas setòrias, pelòta basca, o corsa landesa, tà marcar lo patrimòni e la cultura viva d’un país, e lo plaser de véser, quan hè bèth temps, las còlas de petanca a s’i hèr sus las plaças deus vilatges. Me diratz, e las quilhas dens lo Gèrs alavetz ? Òc, ben qu’ei tot un ahèr aquò ; lo prefècte deu departament se’n avisèc e en 1956 las quilhas son estadas enebidas. Cau díser que dempuish bèra pausa lo jòc de quilhas se hasèva plan sovent « au ganhat » : los jogaires, a tròp pariar, i deishavan sòus, bestiar o la quita bòrda. A calut ua autorizacion oficiau deu jòc en 1982 tà ne tornar la practica, e los casinos çam’par !
Desbrombem pas tanpòc lo crotz o pillas o la margalida tà saber qui nos aima ; alavetz mèfi, pr’aquiu se ditz com’aquò :
Pan, vin , carn, arratja, hami !
pr’amor en Gasconha solide, los jòcs de l’amor ne hèn pas puishèu a la tradicion deu minjar plan !
