Les cèls de temps a

Temps passat, tre le maitin, les païsans gaitavan còp e quilha le cèl, le monsénher que les mestrejava, sens que degun, ni regidor, ni patron, ni rei… posquèsse contradire sos òrdres. Que le cèl fusquèsse bon e blu, las sègas maduravan, les semenaires cantavan l’espèr, la pastura embaumava, les pastres fringavan al recès de las barralhas, les còrs èran a l’obratge… Mès un cèl de maissant temps encloscava la lassitud, les buòus demoravan a l’estable, les vendemiaires plegavan las semals, le milh gròs se mosissiá al camp… Parlem pas dels cèls corroçats que les prigols e dalfins emmenucavan las recòltas e espantavan les mès temeraris. S’es pr’aquò benlèu que nasquèc l’interjeccion « Fuòc del cèl » per exprimir una maissanta suspresa ?

Gaitavan tanben les cèls de luna, aquesta plan mès cambiadissa que le solelh, de negra a plena, de vièlha a novèla… lor conveniá plan per mercar le temps que passa. Quantes reprovèrbis li balhavan le poder de cambiar le temps o la generositat de las recòltas ! Les lunatièrs ne mancavan pas una per l’espiar de pròche, per sàpier quora semenar las carròtas, copar la lenha, plantar l’alh e plan d’autras causas…

Mès de totes les cèls, le cèl estelat èra le pus mirific, encantava de sa beutat. Las nuèits de luna negra o flaca, sens le mendre lum artificial que ne posquèsse amendrir la pura negror, que fusquèsse ivèrn o estiu, baste que i agèsse pas brumas, le cèl beluguejava dins son estug escur. Milierats de milierats d’astres s’i mostravan, s’i vesiá la mendra esteleta, i blanquejava le camin de Sant Jaume que digús ne coneguiá le nom. Soi segur que les païsans presavan aquela magia mas tròp rustes e umils s’azardavan pas a ne parlar. Mès vertat que per aquelas nuèits esteladas, tenián grand plaser d’aprofitar de l’espectacle celèste, siá l’ivèrn per anar a la velhada, siá l’estiu per s’endrumir defòra sus l’èrba encara caudeta de la ièra.

Mès qu’una realitat fisica, le cèl lor èra tanben un luòc imaginari, luènh de tot, abstrait, misteriós e secret. Les manipulators de tot pel i recaptavan aisidament las cresenças, les deliris… qu’èran segurs que jamès degus ne poiriá verificar la falsetat. Ja mainatges, le catechisme lor encloscava que Dieus, Jèsus, les sants, les àngels e ne passi… tot aquel monde demoravan al cèl. A i èsser, i desavan tanben le paradís, l’infèrn, le purgatòri e mai benlèu tot le Sant Frusquin. Les maquinhons de la societat de consomacion i lotgèron tanben le paire Nadal, qu’almens les mainatges posquèsson pas verificar. E, çò de pus fòrt, les endevinaires i legisquèron l’avenidor de cadun darrèr sos astres !

Pus tard, un professor en vacanças, a la frescor de las nuèits d’estiu, lor parlèc de Galilèu, Kepler, Hubble… del cèl, de sas galaxias, de sas nebulosas… de sas limitas extensiblas, de son atge, de sa negror illogica e de tot un fum d’autras curiositats… Conviccions s’amortavan, dobtes naissián. Mès qué que se’n profèsse, le cèl gardarà sos secrets e las estelas continuaràn de nos meravilhar.