Seleccionar una pagina

Gavotina Pantais

0 |

De Belenos a Belin

Belenos : una divinitat que semelha importanta e qu’a laishat de trace en Occitània.
Ro Tresaur dau Felibritge de Frederic Mistral nos indica que Belin, forma occitana dau nom dau dieu, es a l’origina una divinitat d’u Arvernes, mai o meno ru antenats d’u Occitans auvernhats. Belin tanben es un pòpolo cèlta d’Aquitània qu’a laishat ro nom de lueg Belin e Beliet (dobiatge d’a referéncia : belin, belinet ?) en-to departament de Gironda. Probàbile nomenat e sota ra proteccian d’aquesto dieu.

Damb ro temps es agut restacat au sen equivalent latin Apollon. Belenos/Belinos en lenga cèlta, latinizat en Belenus, es ro simbòl d’a jovença, dau renovèl e per extensian, d’a prima, d’a lutz, d’a feconditat e d’a procreacian.

Plini empiega un tèrme que semelha pròche, balanus, per indicar tot objècte en forma d’aguiand.

Es onorat ro 1er de majo, per ra fèsta de Beltaine o Beltene en Irlanda, nom designant « ru fuegues de Belenos ».

Belenos ese totpien mencionat dintre ro spaci latin en particular susa d’inscripcions trovaie en-t re províncie romane alpenque de Gàllia cisalpenca, de Gàllia transalpenca, e tanben en Illiria e en Norica (spaci de l’actuala Àustria e Slovenia).

Ese tanben un nom de familha occitan, Belin, Belly, Debelly…

En Forés designa un anhèl. E justament ro dieu ese de còrps presentat damb una sèrp a la tèsta d’aret. Semelhant au nòrdlemosin « belier », coma au francés.

Embelinar es un vèrbe que s’empiega en gascon (diccionari Per Noste), en lengadocian (diccionari de Lagarda), e en Gavotina (diccionari de Faure, diccionari mentonasc d’a SAHM) dintre ro meme sens.

L’embelinaire, aquel qu’embelina, ese utilizat a Mentan e tanben en Lengadòc per dir aquer qu’enmasca, qu’encanta.

En Gavotina, dintre ro país mentonasc en particular, e paríer au Prenchipat de Mónego e en Liguria vesina, ese ben present aquer nom.

En occitan vivaroalpenc mentonasc ro mòt ese « belen » (coma camen, vesen, ven per camin, vesin, vin mas camins, vesins, vins), e dintre ro rèsta dau païse mentonasc ese ro « belin » (en monegasc « u belín » coma en genovés « u belin » es a mema prononciacian totun).

Belen/Belin se restaca encara au dieu per ro sen sens de fòrça masculin, de sèxe masculin que tròva localament ro sinonime de bícol, bicolin, aucèl, quèca/quica. E mai dins ro centre e l’oèst d’Occitània ro vièch, ro chibre. « Belen/belin ! » a l’image de vièch es utilizat paríer coma exclamacian negativa (« vièch d’ai/d’ase », « mon vièch ! »).

Ese paríer, belen/belin ! es una forma d’invocacian aquí quora sierve d’exclamacian per dir ra suspresa, ro stonament, l’enervament… « Belin qué temps ! ».

Ese passaia en francitan dintre l’èst dau departament d’u Alpes Maritimes.

Se retròva quasi ra mema utilizacian de l’expressian vivaroalpenca mentonasca « èsser abelinat » o pèjor « èsser abelinat coma una suca de majo » per aver un còrp de matana, o simpiament èsser una suca mòla, babol. E l’expressian vivaroalpenca mentonasca coma lengadociana « èsser embelinat » significa èsser possedit, agir sensa èsser mèstre de se.

D’expressions usan belen/belin coma « es un tirabelen » per es un peníbile o un rompe… bale (meme nivèl dau còrs), « capir un belen » coma capir un còrno (autra proeminéncia tè), ren capir, « me su fach embelinar » per far se scrocar, « n’ai una belinaia », ese n’aver pran, « se’n bàter ro belen » voe dir trufar se.

Belinon (e non « belinan » coma sperat en mentonasc) voe dir un nèsci, mas poe èsser de vòte afectuós coma l’usança dau tèrme « bícol » per designar un enfanton, una mainaia, un amig pròche (pensar au famós « biloute » variacian de « biroute » en lenga d’Òil dialècte picard).

Ro « belen de marina » ese per exèmpie ro nom mentonasc de l’oloturia.

Ese conoishut aüra tanben ro pegassolet e re mercanseie au nom dau Belen de Mentan, escrivan « Belin de Menton » coma un emblema.

Nòta : Belin ese dintre ro roman de Renart, ro nom de l’aret.

François Rabelais, « Docteur en Médecine, et Calloier des Iles d’Hyeres » autor dau Tiers livre scriu per exèmpie « Pour cestuy belinaige les Ammoniens le faisoient protraire en figure de belier belinant, belier cornu » e « print de la couille belinière ». Manlèu possíbile a l’occitan vist ro sen passatge a l’universitat de Medecina de Montpelhier ?

Belino ese tanben ro nom de l’aret dintre ra seria Las Galinetas difusia sus ÒCtele, es un omenatge probàbile au roman de Renart.

Òu, plan lo bonjorn ! 👋
Aquò fa plaser de te veire rebalar per aicí.

Sabes que te pòdes marcar a la letra d'informacions del Diari ? Basta d'un mail per te téner al fial de çò que pareis, magazines, articles e mai !

Pas d'espam ! Mandam 1 a 2 letras per mes, pas mai. Legís nòstra politica de confidencialitat per ne saber mai.

A prepaus de l'autor

Laurenç Revèst

Laurenç Revèst es doctor en lingüistica (articles de vulgarizacion), professor certificat d'occitan (dialècte vivaroalpenc/gavòt) en licèus e collègis a Mentan, Recabruna, Bersolèlh e L'Escarea, president onorari e membre dal Centre Cultural Occitan País Nissart e Alpenc, fondator e cronicaire de Ràdio Nissapantai.com. Laurenç collabòra tanben a de mèdias de lenga occitana (Jornalet, Aquò d'Aquí, Sapiéncia) e escriu de poesias e de novèlas per las revistas Òc, Reclams, Gai Saber e Minutinas.org. Blogaire, actor ocasional ("Garibaldi" de Passuello, "Mistral" de Belmon, "Malaterra"...), foguèt tanben pigista e presentator sus FR3, dins l'emission "Vaquí".

Soscriure
M'assabentar quand
0 Comentaris
mai ancians
mai recents mai populars
Retorns en linha
Veire totes los comentaris

Crompar Lo Diari

Anóncia

Los pòdcasts

Los darrièrs clips

Cargament...

La letra del Diari

Òu, plan lo bonjorn ! 👋
Aquò fa plaser de te veire rebalar per aicí.

Sabes que te pòdes marcar a la letra d'informacions del Diari ? Basta d'un mail per te téner al fial de çò que pareis, magazines, articles e mai !

Pas d'espam ! Mandam 1 a 2 letras per mes, pas mai. Legís nòstra politica de confidencialitat per ne saber mai.