Pèire Bec
Quan Lo Diari m’a demandat de fèr cronica sus ua personalitat, escrivan, deth IEO que m’a marcat, qu’ai esitat, solide ! entre tres, Lafont, Castan, e Bec. Se causissi de balhar uei era mièva paja a Pèire Bèc, qu’ei per au mens duas rasons : aqueste qu’ei estat per jo guaireben un vesin, ja aja passat ua grana partida dera sièva vida a Paris e Peitèus, e non pas a Cazèras pr’aicitau, dont èra, gascon donc, e aquera seconda rason qu’ei estada decisiva, tant Pèire a consacrat d’energia e de competéncia a promóver eth gascon, a fèr reconéisher era particularitat deth gascon, en ensem occitan. Toti tres que son estats d’esperits deths grans, qu’an fait aunor ara lenga e ath IEO, que s’ameritan d’èster coneishuts, leijuts, meditats, pr’amor que son en prumèr escrivans, mes escrivans qu’an volut obrar de totas eras sièvas capacitats ara renaishença occitana d’après era darrèra guèrra, e qu’ei damb aquera ambicion que’s portèren ara presidéncia deth IEO. Damb aqueths tres, eth IEO qu’a contunhat d’èster çò que ditz eth, titre : un institut on s’estudia, pas sonqu’ua institucion politica.
Tot estudiant en occitan uei que dèu èster reconeishent a Pèire per libes devenguts autant de referencias, tant en francés com occitan, a començar per La langue occitane, un Que sais-je ? que respon tot a fait ara problematica dera colleccion. En aqueth liberòt de 1963, que trobam encara tot çò que cau saber, e tanplan declaracions que uei fèn quilhar eths peus a d’auguns coma paja 47 en un chapitre « la fragmentation dialectale »: «Le gascon constitue, dans l’ensemble occitano-roman, une entité ethnique et linguistique tout à fait originale, au moins autant, sinon davantage, que le catalan. Dès le Moyen-âge, il est considéré comme un lengatge estranh » par rapport à la koïné des troubadours ». N’ai cap avut era chança d’encontrar eth òme, mes que pensi qu’auria calut pòc de causa ‘nà qu’avoèsse qu’eth gascon ei ua lenga, en tot cas un « dialècte » en capacitat d’èster considerat coma ua lenga, çò qu’escriu guairaben ! Era volontat pr’aquò de manténguer ua unitat tant fragila deth movement occitan qu’au retenguèt, ça cresi, mes que tot. Qu’avem en Pèire Bèc un sapient, rigorós, onèste, mes conscient tanben d’aver a sauvar eth mes possible era consciéncia d’ua « Occitania » possibla entre duas mars e tres montanhas! De tota faiçon, ara diferencia de Catalonha no’s senteishià cap era volontat d’ua nacion gascona ! Tant pr’aquò trebalhèc damb Séguy e Bouzet a normalizar era grafia deth gascon, e non pas a cercar a manténguer ua particularitat dont èra tant conscient.
Coseranés, qu’auria jo debut encontrar eth gran cercaire universitari qu’a deishat un estudi deths importants per jo : Les interférences linguistiques entre gascon et languedocien dans les parlers du Comminges et du Couserans (1968), on eth autor analisa de pròishi çò que’s parla enas nostas valeas deth dit Haut-Salat, e quin èm encòp tant pròishis e tant diferents. Qu’aimi en çò de Bèc aquera faiçon sièva d’èster un diplomat deras Escòlas, dera Universitat, e pr’aquò un òme estacat a un país, e qu’au coneish. Eth país, qu’au trobam, e pas solament, ena sièva òbra de poète e d’escrivan, que’s dèisha léiger dab interèst e plaser. Qu’a Pèire Bèc eth sens dera realitat mes tanben dera derision e deth fantastic. Eths Contes esquiçats qu’ai tornat léiger no vos deisharam cap insensibles, e ara fin eth conde L’arríser que vos miarà duscas ara Venecia en ua istoèra pro romantica damb ua Graziela, que vos susprenerà cresasque, imaginada qu’ei per un òme de tèsas e d’escriuts scientifics. Pr’amor qu’un « scientific » ei estat, que nos fè descobrir eth escriut deth Atge Mejan, en duas antologias, de pròsa e de poesia, que son tanben referencias precisas e richas.
Qu’acabarè sus ua nòta un chic de provocacion : qu’avem avut aiqui un òme complèt coma president deth IEO, e qu’ei benlèu domatge qu’eth IEO no sia pas estat tostemps ara nautor d’un inspirator coma aqueth. Cu gausarià uei parlar de « langue ethnique » enlòc de « langue minoritaire o régionale » ? Tornatz léige era introduccion deth Que sais-je? : « L’occitan, langue ethnique de France ». Se seriam venguts frilosi, de qué avem paur, perqué eths mots d’un Pèire Bèc fèn uei escandale ? De paur de passar per mancar d’obertura, no volem cap véser eras causas en fàcia Sapiem guardar eth Hiu tibat d’aqueris ancians.
