Las claus de Niça
A costat de Niça, lo tecnopòle Sòfia Antipòlis qu’ei lo prumèr d’Euròpa. En particular, que trabalhan sus la criptografia quantica. Hasem un torn dens lo monde deus ordenadors.
L’ordenador classic qu’ei ua bèstia cèga qu’explòra tots los camins avant de balhar la responsa a la question pausada quan l’ordenador quantic ei un finòt qu’espia tots los camins au còp mès que n’aima pas balhar ua responsa.
Entà’c illustrar, se voletz conéisher en ua amassada de 10 000 personas las que demoran hòra de França e que parlan occitan, l’ordenador classic que va demandar a cadun, 1– se demora hòra de França, 2– se parla occitan ; que va notar las responsas e comptar las qu’an dit òc a las duas questions. L’ordenador quantic que va sonque prénguer un micro : « Las personas que demoran hòra de França e que parlan occitan, e voletz lhevar la man? » e qu’avetz la responsa.
L’ordenador classic qu’escriu las informacions dab bits. Un bit que representa 1 o 0 (1 lo corrent electric que passa, 0 non passa pas). Entà calcular, que hè ua operacion après l’auta.
L’ordenador quantic, eth, que trabalha a l’escala atomica. Qu’enregistra las informacions dab qubits (bits quantics). En lo monde atomic, un objècte que “superpausa” los sons estats, que podem díser qu’ei en tots los estats possibles au còp. Atau lo qubit qu’ei au còp dens l’estat 0, 1, e en tota auta combinason de 0 e 1 (per exemple 8% de 0 e 92% de 1). Dab un sol qubit, que podem hèr dus calculs au còp. Dab 4 qubits que podem hèr 24 sia 16 calculs au còp. Que sufiré de 40 qubits tà calcular coma l’ordenador mes gran deu monde.
En 2019, Google anóncia qu’en tot emplegar Sycamore, un ordenador de 2 cm dab 53 qubits, que hèn un calcul en 3 mn 20 s au lòc de 10 000 ans dab un ordenador classic. Exagerat o non qu’ei un espleit.
E que poiré cambiar las nostas practicas. Per exemple, tà emparar la vita privada, los pagaments, las informacions comerciaus, los secrets de fabricacion… qu’emplegan claus que chifran las dadas. Que son còdes matematics complicats. Entà’us forçar, que seré hèra long dab un ordenador classic. Mès dab un ordenador quantic ? De mes, l’american Peter Shor qu’a trobat un algoritme de non pas créser que permet de descompausar un nombre quau que sia en nombres prumèrs. Dab aqueth metòde, un ordenador quantic que pòt hèr petar totas las claus de seguretat qu’emplegam uei. L’òme qu’a avut lo prètz Gödel en 1999.
A l’universitat Côte d’Azur, Sébastien Tanzili que trabalha suu projècte Quantum. Lo prètzhèit qu’ei d’emplegar las proprietats quanticas entà hargar claus que ne’s pòden pas legir. Atau ua clau (un ensemble de qubits generats de faiçon aleatòria) qu’ei portada per fotons intricats. Prumèra proprietat : se quauqu’un l’intercèpta, que’s transfòrma suu còp e ne la podetz pas legir. Dusau : la clau interceptada qu’ac ditz suu còp e lo procediment qu’ei arrestat automaticament.
En 2019, Orange que pausa duas fibras negras (50 km) enter l’universitat de Sòfia Antipòlis, l’Institut de Fisica de Niça e l’IMREDD, entà hèr experiéncas. Qu’ei operacionau desempuish julhet de 2021. E qu’ei ua prumèra en França !
