T’as volgut veire Limòtges…
Ne’n coneissetz beucòp de vilas que de lur nom an fach un verbe ? N’es gran tant que quò, n’es-quò pas ? Bordeu, Marselha, Lion, mai quitament París poden ben se carrar, n’i a pas una qu’aie conegut pariera glòria gramaticala coma Limòtges, emper que, en francés, un pòt « limoger » ! Après, per nautres Limosins, la fieretat se planta quí… e n’am de longtemps apres çò que lo mot nos vau de mespretz.
Segur, n’i auriá pas ’gut lo còp daus generaus que Joffre assignet a demorar dins las vilas de garnisons de l’arreir – Limòtges n’era gran la sola – apres l’estrelhada e l’avançada alemanda dau mes d’aust 1914, benleu que nòstra vila auriá pogut eschivar quela trista destinada semantica. Mas, saubriatz, saubriatz pas… Qu’es que l’abituda era desjà presa de longtemps. En 1661, ente cresetz-vos que siguet exiliada la Foqueta, la femna dau Nicolau Fouquet que Loís XIV veniá de far sarrar en preison ? A Limòtges, tenetz ! E, a la mesma epòca, lo « Monsieur de Pourceaugnac » de Molière, borjasson uflat, eslordit e tabanard, d’ente veniá-t’eu ? A vòstra idea ?
Entau ne’n seguet, d’aicianta a aura, ente Limòtges figura dins lo palmarés de las vilas grisas ente lo temps pareis bien pus long qu’en degun luòc mai, perduda un sap pas tròp ente dins queu ventre mòu de la França dau « centre », au beu mieg d’una espècia de triangle de las Bermudas per foncionaris disgraciats. Un punt de vuda que ven pas nonmas d’en-vés naut, de París, dijam, mas partatjat, tanben per beucòp de miegjornaus : « Vous avez eu de la neige, cet hiver ? »
E pertant quò fai ben aquí coma alhors ! ‘Rieba de delai, metam de la rota d’Aimostier, veiquí los « ronds-punts » de Festiac, la ZI dau Pontelh ; monta d’en-vés bas, de la rota de Sent Iriès, veiquí la zòna comerciala de la Valoina ; vaque de deçai, la quatre-vias de Sent Junian, e un ’rieba au mieg de las barras blanchas de la ZUP de l’Aurença ; davala d’en-vés naut, de l’A 20 e, a man drecha, lo « Family Village » e son ensenhas franchisadas per far dau shopping en plen er. E quò-quí benleu ! N’es-quò pas ‘na vila bien montada ? Pas de qué se mocar de nautres…
Nos podriam entau desbotjar nòstra blesta pendent un moment, responer a d’un clichat de vila sorna, trista, perduda, « provinciala » coma quauqu’uns dirián, per un autre que lauvariá daus pans de la vòrra uniformizacion que fai de nòstra vila la pariera a tant d’autras. Mas, rosjar son amarum quò alassa e n’i a segur mielhs a dire que de sadolar lo monde emb quelas abitualas sequéncias planhosas ente un bon Lemosin se complatz totjorn un pauc.
Vos dire, per exemple, que la vila data de mai de quatre mandins. Lo quite pair Chatonet – queu Limotjaud legendari que venguet si vielh que fauguet lo ’chabar de tuar a còps de bonet – n’era solament pas nascut. Quauques dietz ans avant nòstra era, qu’es quí, sus quela còsta bien virada au solelh que davala sus Vinhana, a la crosada de doas grandas vias comercialas, qu’eisiguet Augustoritum. Un nom ente se fai plan auvir tota la gallo-romanitat de l’epòca e son boiradís de doas culturas, emb, d’un biais, l’omenatge a l’emperaire Auguste e, de l’autre, la referéncia au ga (rito en gallés) que permetiá de traucar Vinhana. Bien situada, la ciutat siguet tòst ‘na vila d’importància de la Gàllia romana esquipada a mancar de ren : anfiteatre (l’arenas), teatre, termas, pont sus Vinhana… Coma per beucòp d’autras vilas de l’empèri roman, lo nom antic siguet pitit a pitit abandonat e, au IVesme segle, se parlava de Lemovicas, un nom que consacrava la ciutat dau pueple gallés daus Lemovices.
Lo Pont Sent Marçau – Aratar / CC BY-SA 3.0
Mas, mielhs que de vos contar, fiau per ‘gulha, los 2000 ans d’istòria limotjauda, sos malurs coma sas bravas epòcas, vaudriá mai vos perpausar ‘na pradelada de ruetas qu’en plaças. N’i a ben lo pitit tren de l’ofici de torisme, mas lo pitit tren pòt pas se conhar pertot e vautres podetz ben marchar un pauc, queraque ! ’Nam l’i pitits ! Partam de las ribas de Vinhana, dau vielh pont Sent Marçau, tornat bastir au començament dau segle XIII sus las basas dau vielh pont gallo-roman. Foliá ben lo tornar bastir que l’Enric II Plantagenêt veniá d’esbolhar l’autre. Lo viscomte de Limòtges li voliá pus obeïr ? Anetz, bradau ! Lo pont !
Continuam de segre la riba e traucam queu quartier daus Ponticauds, sas pitas maisons bien esgadas e lurs vergiers. Quò a plan chamnhat, n’i a pus l’armada de lavairitz lo long de Vinhana, barrats tots los pitits bistròts ente los obriers bevián lo vin gris e politicavan… Mas aura un gente quartier en plena « gentrificacion ». Pus de dangier que l’estranh que vos setz se faguessa credar « Ente vas-tu, ventre de gardescha ? Eh, tu m’entends, jambe de queue de violette ? » emb quela accentuacion limotjauda tant marcada.
Quartier de las lavairitz – limogesenimages.tumblr.com
Ten, veiquí ’n autre pont… Qu’es lo pont Sent Estiene, medievau tot coma l’autre… Fau vos dire que pendent belament un millenari de temps, la vila de Limòtges era bicefala, emb doas vilas que se visavan de biais darreir lurs muralhas ; de quí venguet l’abituda de tot far en doble, las parròfias coma los ponts.
Lo pont Sent Estiene – Mike Stuckey / CC BY-SA 3.0
Passat lo pont, ardich, quò monta ! Per bufar, plantam-nos saludar Nòstra Dama dau Pesteu, la patrona de las lavairitz, tota orlada de pesteus (« des battoirs » en francés). Un autre bon còp de rens e nos ‘ribem dins la « Ciutat », la vila de l’evesque, montada autorn de la catedrala, emb, campat davant, son grand cluchier estestat e sa pesanta maçonariá de peiras de grison. Per biais, dins l’eveschat, ’na visita au museu daus arts e de l’istòria de Limòtges sirá segur benvenguda per completar vòstra banturlariá per las charrieras de la vila.
La Cort dau Temple – Babsy / CC BY 3.0
Mas, eslonjam la pauta e quitam lo vielh quartier medievau de la Ciutat, per traucar los baloards qu’an remplaçats las muralhas e ’ribar dins l’autra vila, lo Chasteu ancianament, fondada autorn de la mota castrala dau viscomte e de l’abadiá Sent Marçau. De l’una coma de l’autra, pus grand chausa a veire. Mas nos davalaram la rua dau Cluchier per venir purar davant queu cluchier que n’es pus, de la basilica dau Sauvador. Ente s’an aisinat, despuei, comercis, ruas e plaça de la Republica, s’eslevava d’aicianta a la Revolucion, una de las pus grandas egleisas de romivatge daus chamins de Compostela. Aquí, dins lo scriptorium de l’abadiá, se copieren e s’enlumineren de las miràudias que fagueren de l’endrech una de las grandas bibliotecas de la Crestiantat. Aquí nasqueren los tròpes, de las peças en occitan polifonicas e versificadas. Un sap despuei que la poesia daus trobadors deu beucòp aus monges de Sent Marçau… Mas secham nòstras gremas de despiech e vos laisse vos permenar de tras quilhs vielhs quartiers, montatz a las alas, davalatz la rua de la Bochariá emb sas maisons estrechas, alinhadas coma biscòtas dins lur bóitia.
La rua de la Bochariá
Mas quela garça d’ora vira e n’auram pas lo temps de tot vos far veire, per mon arma !
N’auriam plan aimat, pertant, vos far montar dins un trolley (prononciat « trôlè » a la Limotjauda). ’Quò siriá estat bien de vos far aprueimar de la gara, de se sentir bien mau montats davant lo grand biron dau campanile e de l’i rentrar veire las veirieras art déco de Chigot. Nos rencurem plan de pas vos ’ver menats au pè dau cluchier de sent Micheu per vos far veire la bola, assús, tot en naut. E quau domatge de pas ’ver ’gut lo temps de vos far auvir l’accent e biais de dire d’un vielh vilaud en chapeu o platussar coma una vielha Limotjauda (totjorn esquipada d’un pitit charreton per ’nar far sas corsas) !
E dire que n’am solament pas ‘gut lo temps de far lo torn de quauques clichats : la porcelana, lo basquet…
Tant pieg, vautres n’auretz mas de tornar, dròlles !
