La teleportacion

Lo monde scientific mes rock’n roll qu’ei benlèu lo deus atòmes. Pr’amor l’infinidament petit fonciona d’ua faiçon tan estranha, holassa, que non pòden pas imaginar aqueth monde. Deu nonarren particulas que neishen e desapareishen tan viste que non las vesen pas, mès que dèishan ua traça. Un objècte qu’ei duau : que’s compòrta coma ua onda e coma ua particula. N’a pas proprietats definidas, per exemple qu’ei enlòc, donc n’a pas ua posicion determinada mès se mesuratz la sua posicion, alavetz que va causir a l’azard ua valor au demiei de las possiblas. Se tornatz mesurar un medish objècte dens la medisha situacion, que causirà la medisha valor o ua auta, n’ac pòden pas saber.
Tot parièr, l’electron que’s compòrta coma un asimant, coma se virava sus eth medish, mès non vira pas pr’amor n’a pas de talha e n’ei pas materiau. Aquera proprietat que s’apèra lo spin. Que disen qu’ei en estat |+> o |-> segon se “vira” d’un costat o de l’aute.
Adara, imaginatz dus electrons. Amassa, que son en tots los estats possibles que mesclan los dus spins. A còps, las duas particulas que son tan ligadas que se compòrtan coma s’èran un medish sistèma. Que parlan d’estat intricat. Atau, se mesuratz l’ua dens un estat, l’auta que causirà, a la mesura, l’estat correlat, que las duas particulas sian separadas o non dens l’espaci o dens lo temps. L’agenés Alain Aspect que pròva aquera proprietat en 1983, en bèth reglar lo debat enter los grans Albert Einstein e Niels Bohr. Aquera experiéncia qu’ei l’ua de las mes importantas de la fisica e que serà confirmada en 2015 per cercaires de l’universitat de Delft (Holanda).
Perqué ei important ? Imaginatz los dus electrons que son separats de mes d’un km. Quan mesuratz lo prumèr, aqueste causish a l’azard un estat (|+> o |->), l’aute, intricat, que preng de tira l’estat opausat. De tira, dens lo medish momentòt. N’i a pas nada transmission d’informacion, qu’ei instantanèu, coma se lo segond sabèva. Qu’ei haut o baish lo principi de la teleportacion. De vertat, l’objècte n’ei pas transportat (n’i a pas transmission de matèria ni d’informacion) mès lo dusau que se constituish segon lo prumèr. Qu’apèran aqueste fenomèn la teleportacion quantica.
En 1993, ua equipa chinesa qu’escad ua teleportacion quantica enter duas particulas separadas de 97 km, puish, en 2012, ua equipa de Viena que pòrta l’espleit a 143 km. En 2017, China qu’atenh 1200 km. Qu’ei lo projècte Quess (Quantum Experiments as Space Scale) deu professor Pan Jianwei. Pars de fotons intricats que son emetuts desempuish lo satellit Mozi (nom d’un filosof chinés) e captats sus Tèrra los uns per l’estacion Delingha e los autes per Lijiang, distantas de 1200 km. De la prumèra estacion, fisicians que cambian la polarizacion deus fotons, los “bessons” cambian suu pic dens l’auta vila ! Adara, los chinés qu’an miniaturizat l’estacion terrèstra en ua estacion mobila de 80 kg entà la banca chinesa ICBC. De hèit, coma n’i a pas nada informacion enviada, digun ne la pòt interceptar !
Que son luenh deu teleportaire de Star Trek, mès l’universitat de Nanyang (Singapor) que trabalha a intricar un tardigrade (organisme multicellular) enter dus qubits. Rock’n roll, non ?