E la tension es fòrta, en aquel solstici d’estiu, entre lo jorn mai long de l’annada e la nuèit mai corta…
E la tèrra sembla tant pròche del solelh que se poiriá abrasar…
E lo fuòc triomfar…
E l’univèrs cabussariá dins lo caos.

Mas per un curiós miracle, l’equilibri del monde se manten.
E lo Temps se revira !
Los jorns venon mai e mai cortets. Las nuèits mai en mai longassas…
Fins a la pòrta del temps venenta, lo solstici d’ivèrn.

Un eretatge antic d’un culte del solelh ?

Aital pensavan los aujòls en alucar los brasièrs dels fuòcs solsticials per acompanhar lo moviment de l’univèrs, nos explica l’etnològ Claudi Gaignebet. Pel monde antic, que botava la Tèrra al centre de l’univèrs, dos dangièrs bèls pesavan sus ela : lo fuòc e l’aiga. Al solstici d’estiu, lo solelh se sarrava perilhosament de la nòstra planeta e lo fuòc menaçava de tot cremar. Al solstici d’ivèrn, lo solelh s’alunhava tant que l’aiga de pluèja menaçava de tot negar dins un deluvi. A aqueles dos moments sensibles, ont lo caos barrutlava a l’entorn de la Tèrra, las esfèras celèstas èran totas destimborladas. Los òmes, umiles, sostenián lo solelh per que se’n tornèsse e s’espotiguèsse pas sus la Tèrra.

Per çò qu’èra lo risc ! Lo jorn del solstici, cadun podiá verificar que lo solelh trantalhava a l’orizont. Sabiá pas de qué faire. Contunhar d’avançar o se’n tornar ? “Solstici”, del latin sol e stare, “lo solelh s’arrèsta”. Urosament, lo Temps virava de bòrd ! Se revirava cap al solstici d’ivèrn. Per Plini, lo solstici èra un moment de revèrsament de la natura. Lo temps basculava. Tot fasiá mièg torn a-n-aqueste moment, quitament las fuèlhas del tremol.

Lo temps dels fuòcs de jòia

Mas se tot fasiá mièg torn, lo solstici d’estiu èra tanben la celebracion de l’apogèu del solelh noiricièr qu’empoderava las plantas. Per aquò, las fèstas paganas del solstici èran de fèstas de la fertilitat. De fèstas mai que mai agricòlas ont lo mond veniá sosténer lo solelh qu’autoriza la vida e celebrar las unions conjugalas. Se festejavan a l’entorn del solstici d’estiu (lo 21 de junh) e marcava la debuta de las meissons. Èra lo moment ont lo monde se venián logar dins las bòrias, abans de far la “solenca” a la fin de l’estiu (fèsta de fin de meissons qu’a per origina etimologica sol, solelh). En mai, aquesta associacion del solelh amb l’abondància transpareis dins l’expression occitana “Aver de ben al solelh”, que significa “èsser ric”.

La glèisa catolica ensagèt d’espotir aquestas praticas paganas. Coma i capitèt pas, tapèt aquestas fèstas amb dos sants, menas de gardians de las pòrtas del temps, Sant Joan Baptista al solstici d’estiu, lo 24 de junh, e San Joan l’Evangelista, al solstici d’ivèrn, lo 27 de decembre. Aital la fèsta del solstici d’estiu venguèt la “fèsta de la Sant Joan”.

Las èrbas de la sant Joan, rites e cresenças

“Pel fuòc coma per l’aiga, podèm unanimament s’acordar sus la poesia naturala del fuòc. Amb l’espectacle del fuòc, recebèm una poesia exuberanta que deguns i pòt pas demorar indiferent.” – Les feux de joie de la Saint-Jean, Les nuits de France Culture

Amb lo fuòc terrèstre, omològ simbolic del fuòc celèste, los òmes cercavan de protegir las recòltas. A l’edat mejana, mantunas cresenças e rites se practicavan per la Sant Joan. La nuèit del 23 al 24, lo monde anavan recoltar las “èrbas de la Sant Joan”. Trescalan, sàlvia maire, immortala, farigola, noguièr, gorjadas de solelh, èra lo jorn de l’annada ont èran lo mai poderosas. Es per aquò que las èrbas de la Sant Joan èran las èrbas medicinalas per excelléncia.

Una practica pro espandida èra de passar aquestas èrbas dins lo fuòc de la Sant Joan puèi pels camps. Aquelas fumigacions èran un biais d’alunhar totes los marrits esperits, los demònis mas tanben las tempèstas. Amai, los paisans pensavan que las fumigacions purificavan los camps e que, mercés a elas, la recòlta seriá bona. D’unes ne botavan a las crosadas dels camins per far fugir las fachilhièras. Fins a de tempses encara pro pròches, lo monde recuperavan los gavèls cremats l’endeman del fuòc per servir de paratron l’annada totaChristian Pierre Bedel, Espaliu, Bessuèjols, Lo Cairòl, Castèlnau, Sant-Cosme, Las Sots, Al canton, 1993.. En Bretanha, de brancas de picapolas passadas dins lo fuòc, simbòl de l’astre que reviscòla la natura, portavan la vida dins los ostals. Aital fumadas, avián reçauput lo gèrme de vida. Segon la meteissa idèa del poder fertilizador del solelh, e doncas del fuòc, las femnas s’acrocavan jos las gonèlas un ramelet d’èrbas de la Sant Joan per augmentar lor fertilitat. D’unes daissavan las èrbas banhar dins l’aiga la nuèit tota e se lavavan amb aquesta aiga l’endeman per afortir lor santat. Dins Auvèrnha, la nuèit de la Sant Joan èra la nuèit ont lo Drac acampava los fachilhièrs del parçan per celebrar una messa negra en naut del volcan del Puei de Doma e despartir los poders entre eles. Los fachilhièrs novelaris devián culhir la èrbas de la Sant Joan la nuèit del 23 en tot recular.

E uèi ?

Solide, se pausàvem la question al ancians del parçan, nos contarián segur qu’un còp èra, quand èran pichonets, se fargava per la Sant Joan un fuòc gigant sus la plaça del vilatge… D’unes se rementarián que cadun i portava un gavèl per bastir lo fuòc collectiu. Segon los endreits, los vièlhs vos contarián que fasián cremar dins lo fuòc los pelhòts e los vièlhs afars que se’n volián desbarrassar. Mas dins totes los parçans, als quatre cantons d’Occitània, los ancians vos dirián que per la Sant Joan, la costuma èra de dançar amassa e de sautar lo fuòc gigant. Sautar lo fuòc èra un gatge de bona santat l’annada tota. Lo sautar a dos amb son amorós o son amorosa fasiá durar l’amor eternalament.

Segon los cantons, qualques costumas de fuòc de la Sant Joan demòran o foguèron tornadas inventar. Al País catalan, dempuèi 61 ans, de montanhòls de mantuns vilatges van alucar la flama al som del pic del Canigó. Un còp alucada, davalan per portar la flama a totes los vilatges a l’entorn e cap al mont Ventor en Provença. A Pesenàs, dins Erau, lo collectiu Temporadas e lo Teatre de las Originas, ajudats dels calandrons de la Calandreta dels Polinets, reviscolèron un ritual teatralizat a l’entorn del fuòc e dels 4 elements que nos fan viure : lo fuòc, l’aiga, l’aire e la tèrra.

A nosautres d’arrapar la flama del Canigó sul passatge e de reviscolar aquesta polida celebracion del solelh, del cicle de las sasons e de la natura.