America deth Nòrd
Qu’ès tant luenh, America deth Nòrd, e tant pròisha encòp ! De tu que somiè mainat quan leigè Fenimore Cooper, James Oliver Curwood e Jack London. En país mièu, que sabiam çò que podia èster era nhèu, cada ivèrn qu’aviam d’a rómper era nhèu, pueish d’a lisar en garlap, d’asecotir eths esclòps abans de dentrar en ua maison, que podiam véser eras nostas picas cobrí’s d’un mantèu blanc, o tanplan aigua gelar en dauguns traucs, mes quin imaginar aqueths espacis infinits on se’n davan eths que miavan tiraders emportats per ua còlha de cans, quin no somiar d’aqueth gran Nòrd de Cròc Blanc on caçaires de lops cubèrts de pèths de bèstias gausavan víver en miei de tots eths dangèrs ? Que furen eras mièvas lecturas preferidas, on vivia per procuracion aventuras extraordinàrias. E benlèu uei aimaria èster eth Darrèr deths Mohicans ?
Mohicans no, mes « Americans » que coneishè lèu en vilatge, qu’arribavan en torrombiòlas deras longas e bèras, cigarro aths pòts, fièrs coma poths plan acrestats, venguts passar quauques meses en país après aver ganhat pro de dòlars en eths restaurants on socavan a New-York. « Americans » que les aperàvam, ja fuguèssen òmes e femnas deth país, damb qui parlàvam patoès, solide, e que tanlèu tornats prenian era dalha e era forca nà ajudar eths que s’èran demorats ! Qu’aprenerè pòc a pòc qu’èram eth país deths orsalhèrs, e qu’un gran pair e un gran oncle mièus èran coma plan d’auti partits aras Americas ganhà’s era vida damb un ors tengut ath cap d’ua còrda. Istoèra pro coneishuda uei, mes dont se parlava pòc enas annadas 40-50 : que’s parlava mes deths « colis » que de quan en quan nos enviavan parents establits en USA, presents coma de dius en aqueths tempses de restriccions : cafè, chocolat, cigarretas que pensi, autan de causas dispareishudas deras especierias o plan racionadas. Era « saga » deths orsalhèrs qu’èra acabada desempuish era guèrra de 14-18 mes dauguns qu’avian deishat eth ors per un emplec ena restauracion on dejà trebalhavan plan de monde deth vilatge. Riches que les cresiam aqueris, e que’n èran venguts dauguns, a fòrça de trebalh e d’estauvi !
Que serà dit qu’aquera istoèra orsalhèra m’aurà seguit : en 96, que’m trobè ua setmana a New-York gràcias a Francis Fourcou, qu’avia besonh de jo peth sièu film La Vallée des montreurs d’ours. A Manhattan que furem acuelhuts per un René Pujol, omonime sense parentat, proprietari d’un restaurant ath sièu nom. Qu’au avia d’a fèr parlar e que’m condèc, en noste gascon, ce quin èra arribat aiquí enas annadas d’aprèsguèrra, sense ren, mes plan decidit a « fèr fortuna », qu’avia en prumèr tengut ua barraca deras petitas fàcia aths gratacèu en construccion e encara tot just sortits de tèrra ! Qu’avia vist New-York créisher a un ritme formidable, e eth tanben qu’avia aumentat e ara qu’avia eth restaurant a son nom e plan practicat, que mèma un ancian maire de NY i avia sa taula. Era America qu’èra tèrra d’energia, de monde que cresian tot possible, on calia solament voler trabalhar, enterpréner, gausar. Eth mite qu’èra plan lançat e que’n inspirèc mes d’un. Era nosta valea que’s vuedèc lèu fèt. Que i agèc refractaris totun, e monde que no podian fèr eth saut, bé calia cossirar eths pairs e’ths camps ! E arribats en America dauguns que se’n tornèren, coma tau oncle mièu que serà paisan exemplar tota era vida, sense regrèt per ua vilassa qu’au avia espaventat !
Èrce en Coserans (be’m cau díser eth sièu nom) que pòrta era marca d’aquera migracion que per dauguns ei estada definitiva, eths qu’an fondat familha airà, mes qu’a cambiat era vida deths que’n son tornats. Be cau díser que tot aquò s’ei arrestat uei. Que vos deisharè sus aqueth imatge que trobaratz en film La Vallée des montreurs d’ours : un grop d’Erceans de NY en un endret qu’eths nostes emigrats an nommat « Ròc d’Ercé », endret on s’amassavan eth dimenge.
« America deth Nòrd » ? Que fuc un temps un tròç deras nostas montanhas !
