TÈXTE E DESSEN
Deth temps on furem mainats, enas annadas 40/50, eths que nos ensenhavan qu’avian dejà plan comprés qu’eth imatge ajudava a aprene a léiger : ath catechisme, qu’aviam ua enveja, poder cada setmana léiger « Coeurs vaillants », eras filhas « Âmes vaillantes ». Un personatge que fuc eth noste eròi : Mandrake, ideau d’òme entre tots, dont esperavam eths novèus espleits damb impaciéncia. Er’istoèra dera BD n’a cap commençat en aqueras annadas mes pr’aquò que cresi que fuc plan noirida pera oposicion deras ideologias : era glèisa qu’avia « Coeurs vaillants » e « Âmes vaillantes », eth Partit comunista que nos balhèc « Vaillant » e « Pif le chien », e qu’aimavam eths uns coma eths autes : mainats que voliam en prumèr accion, moviment, arríser, personatges plan tipats, quauqu’arren de simple mes que boluda e diverteish. Solide ! Cada glèisa que tirava deth sièu costat, coma tanben eths moviments de junessa, Scouts e Eclaireurs.
Après, en eths mièvi soviers, Tintin que prenerà ua plaça centrau, lèu concurrenciat per Asterix. Eths amaturs deth un e deth aute que’s podian opausar : que coneishi dus gojats frairs qu’eth un no volia sonqu’Asterix e avia en òdi Tintin, e recipròcament. Eth tipe de Gallés desgordit que’s tira de tot maishant pas, sia pera rusa, no plasia pas ath frair que s’estimava mes era cara un chic innocenta de Tintin. Be son eras preferéncias literàrias un revelatur deras diferéncias de personalitat.
Pr’amor qu’avem vist era BD a evoluar, a èster de mes en mes reconeishuda coma un genre de literatura, e pas sonque un amusament de mainats. Professor, eths eslèves que’m mièren a compréner que podiam en classa recéber Tintin o Lucky Luke, Asterix o Becassine, ara seguida de Scapin o Mascarille, que citi aqueris entr’autis.
Que sembli privilegiar eth tipe masculin, que som plan convinçut pr’aquò qu’eth tipe feminin s’ei fèt ua plaça en aqueth univèrs on eth dessen e eth tèxte s’an d’a maridar. Era mort de Claire Brétecher que nos bremba quin aquesta a un dessen autant agusat qu’eth d’un Wolinski, quin era satira n’ei pas reservada aths artistes òmes.
Uei prononçar eths noms de « literatura », d’ « art », en parlant dera BD n’estona pas mes : que s’a ganhat aquesta era sièva dignitat, e pueish, damb eth cinèma e era fotografia, eth imatge que s’a ganhat eths sièvi galons, ath punt d’ac envadir tot, e de miaçar era supremacia deth tèxte. Eth imatge qu’auria tendéncia a vier era sola fòrma d’escritura, se gausi díser, recebuda peras novèlas generacions… Mes « nihil novum sub sole » (« Rien de nouveau sous le soleil ») be s’ei dit qu’eras catedralas podian èster ua « Bíblia de pèira », tant eths que las bastiren an sabut díser eth Libe en representacions dessenhadas ena pèira. Doncas, era volontat de díser en imatges un messatge que seria autant vielha, senon mes, qu’era escritura damb letras.
Que soèti que sauvem eth un e eth aute, dessen e tèxte escriut, e era union urosa deths dus.
Que m’avisi que vos ai parlat sonque dera BD en francés. Que seria injuste de no pas díser au mens eth plaser que balhèc « Plumalhon », de Vistedit, a gojatots dera familha, un sustot qu’aquera lectura ajudèc en sièu gost pera lenga gascona, e tanben era participacion d’ua mièva petita-neboda a un estagi de revirada de BD en gascon.
Qu’espèri qu’er’aventura dera BD aura bèra espelida en tèrras occitanas tanben. E eth dit pichon que’m ditz qu’aquò ei dejà en marcha damb Pelòt e autes eròis.
