Jean-Bernard Lafon a l’estat civil, d’escais-nom lo « Michelet del Miègjorn », escriu al ser de sa vida :

« Aviái tot sacrificat al Miègjorn, e, amai que n’aja pas jamai testimoniat la mendre reconeissença a son istorian, contunhavi l’òbra entrepresa sens broncar d’un pas.Totas las citacions de Mary-Lafon foguèron escrichas en francés e son aquí reviradas en occitan » En efièch, l’òbra es la d’un poligraf d’amplor que botèt al còr de son trabalh sa traduccion (1868) de la Cançon de la Crosada (a costat del Roman de Jaufré, 1855, de Fierabras, 1856, de la primièra partida de Flamenca, 1860.

Òme de letras (poesia, teatre, romans, racontes, filosofia), autor de quasi cinquanta obratges, que d’unes passan de bon grat las 500 paginas, demòra en primièr uèi un istorian (de Roma, d’Espanha, de França, de Montalban, « vila protestantaCal precisar que Mary-Lafon èra, contràriament a un vejaire espandit uèi, catolic, gaire clerical, cèrtas, e republican. »), un « istorian del Miègjorn », subretot tre 1841, dona un Tablèu istoric de la lenga parlada dins lo Miègjorn de França e coneguda jol nom de lenga romanoprovençalaTableau historique de la langue parlée dans le Midi de la France et connue sous le nom de langue romano-provençale., seguit d’una monumentala Istòria politica, literària e religiosa del Miègjorn de FrançaHistoire politique, littéraire et religieuse du Midi de la France (1841-1844, 4 volumes), que ven completar quaranta ans mai tard, en miralh, una Istòria literària del Miègjorn de FrançaHistoire littéraire du Midi de la France (1882) – son darrièr obratge amb Cinquanta ans de vida literàriaCinquante ans de vie littéraire, que i pren sas distàncias amb Jansemin, Mistral e los Felibres : lor preferís los poètas-obrièrs, tal coma Peyrottes, Lou Pouèto Taralié, de la lenga mai autentica a sos uèlhs.

Dins la prefàcia de sa traduccion de Fierabras (1856), Mary-Lafon deplora l’ignorància francesa per la literatura dels trobadors : « Plan mai gelosa que la França de remontar a las sorgas de nòstra poesia provençala, tre 1533, Alemanha revirèt lo roman de Fierabras. (…) Coma se vei, lo cap d’òbra dels nòstres aujòls, se demorèt desconegut en França, faguèt lo torn d’Euròpa (Italia, Espanha) ». Se cal remembrar que Mistral, pressentit pel primièr prèmi Nobèl de literatura (1901), l’obtenguèt sonque en 1904… mercés a la campanha dels romanistas alemands, de Koenisberg a Freiburg !

Dins una introduccion brèva a son Tablèu – que i anóncia son projècte de « contar la vida sociala, politica, religiosa e literària del Miègjorn, dempuèi los Cèltas fins a uèi », Mary-Lafon crenh pas d’afirmar tre la debuta que « fins ara aguèrem pas d’istòria de França », per çò que « tot çò que precedís los Francs, tot çò que se passèt sens eles foguèt daissat de caire exprèssament e regetat dins un enlà fabulós e barbar ». El, que faguèt sa carrièra a París subretot, consent a dire que « a el sol lo Miègjorn fòrma la mitat del faissèl nacional » e son libre es « un acte non pas de reaccion contra lo Nòrd, mas de reparacion longament ganhada, de justícia istorica envèrs lo miègjorn ». Çaquelà, evòca sens dificultat « l’Aquitània vièlha (…), aquela Nacion antica que, amai aparcelada sul papièr en trenta-set departaments, fòrma coma bèl temps fa una sola familha de catòrze milions de fraires parlant totes la meteissa lenga, amb totes los meteis interès e los meteis remembres, [la quala] se tornarà levar dins son integritat e son unitat ». Amb aquò, una rason màger : « Fa a pro pena sièis cents ans, tota la literatura, tot lo progrès social, totas las idèas èran pas exclusivament lo partatge del pòble d’Òc ? ».

Denonciant « l’interès temporal grossièr de Roma » e « la cupida ambicion de la reialtat » a l’escasença de la Crosada contra los Albigeses, Mary-Lafon se plaça dins çò que se poiriá sonar un « mièg-nacionalisme » occitan, tal coma s’exprimirà per exemple, tre las annadas 1910, dins l’Acadèmia dels Jòcs Florals de Tolosa a l’entorn del baron Dézasars de Montgaillard, dels regents felibres Antonin Perbòsc e Prosper Estieu, totes tres fondators de L’Escòla occitana (1919).

Los libres de Mary-Lafon son accessibles uèi dins las librariás d’ancian o en linha sus Bnf/Gallica.