Marcovaldo o Las sasons en vila

Aquela òbra de Italo Calvino (15/10/1923-19/09/1985) foguèt publicada pel primièr còp en 1963 a Turin amb lo títol Marcovaldo ovvero le stagioni in città.
Son vint contes que se debanan pendent cinc ans e las quatre sasons. Son plens de fantasiá e de poesia mas la tonalitat es estranha, de còps que i a un pauc fantastica. Senhorejan totjorn la generositat e lo sorire (mai que lo rire) dins la critica dels umans coma de la pollucion lumenosa dins la vila (Luna e GNAC) e la satira agredoça de l’individualisme e lo retrach ironic de la societat de consum : Marcovaldo al supermercat o Los enfants de l’Òme Nadal.
Los personatges son una familha : Marcovaldo, lo protagonista principal, viu amb sa femna Domitilla e los enfants : Isolina, Michelino (lo pus aluserpit), Pietruccio, Filippetto, Teresa e lo cachaniu Paolino. Venon del campèstre e lo paire patís a s’acostumar a la vilassa enquitranada. Consèrva las costumas de la tèrra : « […] aviá d’uèlhs pauc acostumats a la vida de la vila […]. Per contra, la fuèlha d’un branquilh jaunegèsse, una pluma se prenguèsse a un teule, aquò li escapava pas jamai. ». Li agradariá de se « desvelhar al bresilhadís dels aucèls ».
E mai trabalhe « sas uèit oras jornadièras […] de manòbra sens qualificacion » dins l’entrepresa SBAV, la vida es dura e dins l’ivèrn, paire e enfants cèrcan d’anar far de lenha per se caufar (Lo bòsc de l’autorota) : « Aquel ser, en çò de Marcovaldo, s’èran cremadas las darrièras menudalhas. […] Se calavan. […] A la fin Marcovaldo se decidiguèt : -Me’n vau far de lenha ; amb un pauc d’astre benlèu ne trobarai. […] Far de lenha en vila : quina escomesa ! ».
Per donar un còp de man al paire, los enfants se’n van e « De cada part d’aquela autorota, los mainatges vegèron lo bòsc […]. D’arbres de cambas finas, finas, dreits o clinats amb de grandas tinhassas platas e estranhas (…] Brancas en forma de dentifrici, de cap, de formatge, de man, de rasor, de botelha, de vaca, de ròda, esteladas de tot un fulham de letras de l’alfabet ».
Marcovaldo, lo bon salvatge, cèrca la natura, un espaci verd. Dins un mitan ostil per el, a besonh de L’aire bon, malaisit de trapar dins un paisatge mai que mai urbanizat : « Aqueles enfants, – diguèt lo mètge, – aurián besonh de respirar un pauc d’aire bon, en altitud, de córrer dins los prats ».
Marcovaldo sembla ridicul per çò que s’engana sovent e es « acostumat de se sentir totjorn fautiu » ; çaquelà plòu totjorn suls banhats e lo paure el es transformat en òme de nèu : « Perdut dins sas pensadas, se mainèt pas que, del teulat vesin, dos òmes cridavan : -Òu, monsur ! Sarratz-vos un pauc ! […] Marcovaldo, mai mòrt que viu, pel mièg de la nèu ont èra sebelit e congelat, sentiguèt li arribar quicòm per manjar. E masteguèt. » (La vila esmarrada dins la nèu). La fin dels contes es sovent malenconica (La pluèja e las fuèlhas) mas tot aquò empacha pas que Marcovaldo es testard e pèrd pas jamai lo vam.

Lo reviraire d’aquela òbra, Miquèl Pedussaud, nos balha aquí una leiçon magistrala de revirada ! L’òme es discrèt mas eficaç e es conegut del pichon monde literari occitan. Se la lenga italiana sembla aisida de comprene, pasmens se cal mesfisar de sas subtilitats e M. Pedussaud a lo biais de causir los mots que convenon ; los va cercar plan luènh, o ne trapa que semblan los bessons de l’italian coma « rascladís » per « raschio » ; « quicòm l’enfastigava » per « gli dava fastidio ». Sap emplegar los torns familiars de la lenga nòstra : « maquinas del temps del rei Cezet » puslèu que far referéncia als dinosaures ; « far sausseta » es plan pus imatjat que « fare il bagno », tant coma «Pastissam? » per revirar « Ci giochiamo con le formine ? ». L’expression « Als diables ! » per mostrar la volontat del paire d’èsser sol e suaudet es plan d’en çò nòstre, coma dire « De fial en cordura » per « A poco a poco ». La planèta italiana « Venere » es l’occitana « Lugarn ».
Qualques exemples encara : [Marcovaldo,] « emai foguèsse aganit de lassièra » per dire « stanco morto ». Quora l’Italian demanda : « Chi mi fa accendere ? », l’Occitan, pausa la question « Avètz de fuòc ? ». «Cocanha ! » es la pacha de l’enfant que vòl tastar la salsissa puslèu que la cervèla. Benlèu que M. Pedussaud bastís un neologisme quora revira «callifugo» per « agacincida » mas es dins l’idèa de tuar los agacins ; per suggerir l’immobilitat de Marcovaldo que « resta lì Immobile », escriu que « demòra en una ». M. Pedussaud fa jogar una sintaxi que, se pega al estil original, dona pasmens una tòca prigondament occitana. Marcovaldo demanda : « La planta, lo pòdi daissar defòra, aquí dins la cort ? » quand I. Calvino escriu : « Posso lasciar fuori la pianta, lì in cortile ? »
Pas gaire de nòtas per pas cargar lo tèxte e aital nos daissar legir sens copar lo fial de l’aventura : pas que qualques precisions suls noms de personas o de luòcs que senhalan la cultura sabenta de Calvino e del reviraire. Per donar de colors, M. Pédussaud a agut l’idèa de far illustrar per un jove, Edoard Monneau. Pasmens los dessenhs ne fan pas sonque un libre pels enfants !

Mai de mièg sègle après la parucion de l’òbra italiana, M. Pedussaud permet al legeire occitan una reflexion sus la situacion dels « migrants » de tota mena : politics, economics… Aital avèm una vision modernizada e occitana de çò que se passèt en Itàlia mas tanben de çò que se passa uèi dins lo monde. Amb l’optimisme de l’òme, eròi malgrat el, sa non-resignacion fàcia a las desillusions, nos podèm demandar se poiriam pas èsser de « Marcovaldos » de la lenga nòstra…