Joan de l’Ors e le substrat mitic
Es a se demandar cossí vuèi le teatre, que de mès en occitan, pòsca arribar a se fèr una plaça, tant menudeta siaga, demest les lésers e passatempses pletorics e envaïdors que coneguèm. Vaquí coma exemple l'aventura de la còla de teatre de l'IEO d'Arièja.
Las versions nombrosas de Joan de l’Ors recampadas en territòri occitanofòne permeton de justificar parcialament aqueste projècte. Mas cercar a reconstituir una version canonica de l’istòria de Joan de l’Ors coma prepausa Lagarda, es, malgrat una polida capitada, un projècte utopic, vist le plan grand nombre de variantas e subretot vist las diferéncias entre las ditas variantas : « […] le nombre d’adaptations et de transformations [du matériau diégétique] est considérable d’une version à l’autre. » nos dison Fabre e Lacroix dins lor Tradition orale du conte occitan.
Le personatge de Joan es çaquelà associat a l’univèrs epic en cò dels contaires coma le mòstra le fait que d’unes li descrivon d’enfanças coma òm pòt legir per d’eròis medievals de cançons de gèstas : se tròba en particular le topos mitic del mainatge eroïc (aicí per un enfant de quatre meses) que se retròba dins divèrsas epopèias de las culturas tradicionalas d’Euròpa (legendas oralas caucasianas en particular) e que se pòt encara legir pendent la Renaissença, en cò de Rabelais.
Joan de l’Ors rejonh pro clarament – coma va mostrèt Friedrich Panzer en 1910 – l’iniciacion guerrièra sosterrana de Beowulf, òbra fondatritz de la literatura anglesa (sègle VIIIen-Xen) : son oposicion a l’èstre sosterran, seguit dins d’unas versions d’un rescontre amb non pas le diable mas una femna vièlha, mai malaisida encara de véncer, rapèla las batèstas de Beowulf contra le gigant Grendel puèi contra sa terribla maire. L’associacion del nom de l’eròi a l’ors es tanben un punt comun de mai que s’apond a aquestes elements semblables d’estructura narrativa. En efèit, l’identitat del personatge es un autre punt de convergéncia. Atal, le nom « Beowulf » significa en vièlh anglés « Le lop de las abelhas ». Mas quora se sap que la tradicion culturala dels kenningar pròpria a las poesias medievalas escandinavas, mas tanben anglosaxonas, consistís en de metafòras perifrasticas expressivas o ermeticas per designar eròis e dieus segon lors especificitats o activitats, se compren qu’aqueste « lop de las abelhas », e mai s’es representat per un eròi manifèstament uman remanda a l’ors – çò que la fòrça de l’eròi e son aviadesa a la nada fan pas que de confirmar. Joan de l’Ors e Beowulf venon d’un tipe d’eròi que ten a l’encòp de l’uman e de l’ors, coma es le cas – d’un biais encara mai velat – del rei Artur.
Joan Bodon a rason de metre en relacion, dins una mena de prològ a l’interpretacion enregistrada de sos Contes del drac, las metamorfòsis d’òmes en lops dels contes occitans (o francés, o bretons – le Bisclavret de Marie de France se tòrna trapar dins un Conte del drac) amb las cresenças africanas. Les Bersekr germanics èran de guerrièrs-lops comparables als « guerrièrs-pantèras d’Africa » qu’evòca Bodon, mas lor origina es endacòm mai : una grand part de çò que demòra dins les contes europencs de las metamorfòsis animalas – quand s’agís pas d’una simpla metamorfòsi simbolica o « morala » – a d’astre de venir d’un estadi de cresenças chamanicas que subrevisquèron dins la cultura dels Indoeuropencs, que sos contes de metamorfòsis ne mantenián, probable, le remembre indirècte.
Laurenç Alibèrt organiza una jornada d’estudi Archéologie et praxis du conte occitan, a l’Universitat Paul Valéry de Montpelhièr (Site Saint-Charles 2, salle 06 Panathénée) lo divendres 16 d’abrial de 2021. Notatz la data !
