Combatre a tot pèrdre ambe la França liura [Episòdi 2]

Jacques Modesti : Lo mond nos avián conselhat d’aténher Figueras a pè, puèi de préner lo trin per Barcelona. Aprèp, deviam anar al consulat dels Estats Units e demandar la ciutadanetat americana temporanèa abans de passar en Africa del Nòrd. Èra la procedura. La peguesa de far pas èra d’anar al consulat de França que nos auriá remeses de tira als espanhòls e renviats en França. En cas d’arrestacion, nos caliá declarar americans a mòrt. Nos aviam destrusit los papièrs e tota pròva de nacionalitat francesa. Los espanhòls ne serián pas colhonats, mas avián pas enveja d’incidents diplomatics e aurián cucat los uèlhs. Tan mai que la guèrra començava de virar, ambe lo desbarcament dels americans en Africa del Nòrd. Vaquí, èra lo plan. Davalam los viòls en fiulant, abordam un mulatièr en còrse – que compren pas – e contunham en risent. De vertadièrs pichons caps d’aucèls qu’avián pas idèa de çò qu’èra l’Espanha devastada de 1942, dirigida per d’òmes que noirissián pas cap de simpatia pels Aliats. Mas calçaduras faguèron lo darrièr badalh mas èri euforic, los quilomètres desfilavan e patatràs, al bestorn d’una carrieròta, dos gardas civils ambe lo bicòrne negre que nos afustan de lor carabina.

Jacques Modesti : Non pas, puslèu embestiats. “¿Adónde vais ? ¡Documentación!” Conprenem pas l’espanhòl. Davant nòstras fàcias d’amòrris, se meton l’arma en bricòla e nos fan signe de los seguir. Caminam una bèla pausa. I a pas un gat. Arribam a un vilatjòt, Darnius. Dins una granja, dos gradats nos espèran. Son indolents, indiferents, coma acostumats a-n-aquesta mena d’operacion. “Nacionalitat ?” “Americans.” Los dos òmes se fendon d’un risolet trufarèl. S’adreçan a Noël que parla pas un mot d’anglés. “Cossí te dison ?” “He, Willy Henderson!” “D’ont ès ?” “De Kansas City” çò ditz amb un accent còrse de darrièr los fagòts. Bascalan. “Un american de Perpinhan, Vertat ?… Plan. Diluns, un escabòt vos acompanharà a la gara de Figueras. Vos balharem un salconduit e anaretz cò de vòstre cònsol a Barcelona. Vos anam noirir e lotjar localament fins a diluns En contrapartida, nos devetz balhar tot vòstre argent. Vos balharem qualques pesetas e poiretz anar au bal d’aqueste ser.” Tot aquò dit amb amabilitat. Lor fisam tot çò que nos demora, mila francs cadun. Tresfolissem !

Jacques Modesti : Briga. Nos destendèm quitament. Anam dançar e nos prenèm un vertadièr cafè, lo primièr dempuèi d’annadas. E puèi lo diluns, a 5 oras del matin, de policièrs arriban ambe los fusilhs abracats. Aqueles d’aquí son de la Policía Armada, un còs franquista, plan dur. Los risolets an desaparegut. Una camioneta nos mena a una sòrta de comissariat de polícia. Nos getan dins una pichona cella ont mosisson dejà dotze òmes, dètz franceses e dos olandeses.

Jacques Modesti : Èra la fin de setmana. La nos joguèron fina per nos desarmar e esvitar de montar la garda lo dissabte e lo dimenge. Cal pas cercar mai luènh. Tots nòstres companhs son joves, e practicament tots son aquí per la meteissa rason que nautres. La cella es torrada, ges de flaçadas, pas de lièit. Tremolam sul sòl de ciment. Trenta-sièis oras sens minjar. Los gardians nos prenon tot çò qu’avèm contra un crostèl de pan, un uòu dur. Noël se fa escrocar e passa una pebrada. Los gardians lo menan a part e lo tabasan. De novèls presonièrs arriban de contunh. Al cap de tres jorns, encadenats en una longa tièra de cinquanta tipes de cada costat, sèm desplaçats en plena nuèit. Dos jorns de marcha. Fins al castèl que domina Figueras, una fortalesa enòrma, sinistra [Lo castillo San Fernando, NDLR]. Nòstras novèlas cellas son piègers que las precedentas. Sèm a 14 dins un espaci minuscul, sul quite sòl, sens comuns, ni aiga. En mai dels joves franceses i son tres escapats d’un stalag alemand. Dins d’autras cellas, de poloneses, qualques josieus. Los poloneses nos detestavan, per çò que los aviam abandonats en 1940 çò disián. En qualques jorns, sèm acabats pels pesolhs e la gala. Crebam de talent : quatre cossadas d’una bevenda que te balha lo vomit e 100g de pan per jorn. Nos rasan la tèsta. La cort, ont sortissèm un còp lo jorn, nos terroriza. I fusilhèron tant de mond contra sas parets qu’un vertadièr escolador fons de mantuns centimètres s’espandís tot lo long de 10 a 12 mètres. Lo sòl a negrejat a dit de sang. Desvistam de còp en còp los presonièrs republicans espanhòls, dins lors unifòrmes vièlhs. De paures bogres esqueletics, empresonats dempuèi quatres annadas, casuts dins lo caitivièr mai ponhent, forçats de cantar l’itme de la falanja: “Lucharemos todos juntos…” [En Modesti canturlejaCanturleja en fach una cançon carlista : Por Dios por la patria y el Rey... lucharemos todos juntos..., l’imne de la falanja es el Cara al sol.]. En qualitat de (sembla) ciutadans americans, avèm dreit a 20 pesetas per jorn. A pena de qué nos comprar un tròç de pan que partejam ambe los companhs. Un capitani francés se tròba demest nautres. Nos exòrta a la solidaritat, nos reviscòla bravament, explica que los espanhòls nos fan purgar una pena suplementària per violacion de frontièra. “Nos volguèsson renviar en França, o aurián fach dempuèi bèla pausa”, çò nos ditz. Son aquelas paraulas que nos fan téner còp dins aqueste infèrn.