Cairàs – Tèrra de passatge

Dins leis Aups occitanas i a una diversitat de valadas que fan coma mila país, totei diferents mai sovent ligats per de còls, de dralhas ancestralas, de passatges d’autura. Faudriá tota una vida per dire aquela mosaïca de luecs replegats entre lei plus nautei cimas, aquela varietat de mondes, aquela constellacion de vilatges montanhòus. La lenga d’òc, dins sa varianta vivarò-aupina, pòu servir de liame, de fiu teunhe per assajar de miélhs comprene aquelei tèrras dins lo cèu que son pas tant isoladas qu’aquò, fin finala.

Dins un recanton dau departament dei Nauteis Aups, ai pès dau mitic Mont Vísol que senhoreja a 3 841 mètres, se desplega lo Cairàs : una tèrra alunchada, reiaume dei rupicabras e dei boc estancs. Son leis aigas de Guil, que lo travèrsan, que ne fan la coeréncia : una comunautat montanhòla de uèch vilatges : Arvieus, Abriès, Aiguilha, Celhac, Castèu-Vila-Vièlha, Molinas, Ristolàs e Sant Veran. Sant Veran qu’es d’alhors la comuna la mai nauta d’Euròpa (2 042 mètres). Lo nom de Cairàs vendriá dei « Quariates » qu’èra lo pòble cèlte d’aquela encontrada ; foguèt sempre un territòri de passatge, una via e non pas un espaci claus. L’una deis ipotèsis dau luòc de passatge deis Aups per lei tropas d’Hannibal designa lo còl de la Traverseta, sus lei sèrres que dominan Ristolàs ! Es d’alhors aquí que lo Marqués de Saluces faguèt cavar un pertús per religar sei tèrras a Provença e Daufinat, a la fin dau sègle XV. A l’ora d’ara podèm, d’estiu, jónher la val Varaita (l’una dei famosei valadas occitanas d’Italia) per la rota dau còl Anhel que passa a 2 744 mètres… Dau sègle XIV fins a la Revolucion, Cairàs faguèt partida d’un ensems « politic » particular bastit sus de drechs arrancats ai senhors per lei comunautats vilatgesas : es la « Republica deis Escartons » que foguèt un exemple de gestion locala basada sus l’entrajuda e la solidaritat. Meditem aqueu moment de l’istòria, ara que de migrants se pèrdon dins lei nèus, eilà, sus lo camin entre Bardonecchia e Briançon… La frontiera amb Italia es abstracha, la lenga, encara ela, es la mema de cada costat e la crotz occitana bandeja au vent sus la terrassa dei refugis dau torn de Vísol.

D’ivèrn, la practica de l’esquí fa montar lei gents de la còsta, mai Cairàs saupèt mestrejar son torisme e trobaretz ges d’estacion desmesurada, ges de grands bastiments de betum dins la montanha. Urosament, aquí, servèron una qualitat de vida e una armonia arquitecturala en respiechant leis ostaus de fusta de mèlzes. Agricultors, productors de fromatges, artesans que trabalhan la lenha d’auvier (pin cembro), professionaus de la montanha (escalada, alpinisme, passejada) se costejan e fan viure un país dinamic. Se volètz miélhs conéisser Cairàs, vos fau prene la tenda, la duveta e lei cauçaduras de marcha e seguir lo draiòu de Valprevèire o dau lauç de Santa Anna, crosaretz bensai Stéphane Simiand, un artista, escrivan e contaire de Ristolàs que vos farà perseguir lo viatge, en lenga d’òc, sensa relambi, sus lei piadas d’Hannibal, dei colportaires, deis exilhats vaudés e de totei lei barrutlaires d’auturas…