Maria Blanca, ua colomba gascona

Maria cantava l’auròst en bearnés, un poèma en vèrs e rimas, rituau vengut de la Mediterranèa antica que demorèc viu bèra pausa en tèrras pirenencas. Vaduda en la vath d’Aspa en 1765 i moriscóc en 1849. Deu son nom vertadèr èra Maria Asserquet, aperada « Blanca » non pas pr’amor deu pòrt pirenenc o deu vutre blanc, hada de la cançon de Nadau, mes benlèu d’un veu blanc que portava a las aunors. En tot cantar l’auròst que sia compausat o improvisat, la cantaire podèva díser tot, en un devís qu’anava a son grat deu planh au clam, de la compassion a l’arcast, deu realisme a l’esglàs tot aquò en tablèus detalhats de las benalèjas deu defunt o de la comunitat sancèra ! L’auròst qu’èra un art vertadèr e Maria Blanca que n’èra la mes renomada, estóc publicada. Son estats donc sauvats los sons cants en òc, tau coma los sovièrs deus que cantèc. Miquèu GrosclaudePer Noste, Auròsts, Maria Blanga, Textes présentés par Michel Grosclaude l’a chafrada « Colomba de la Gasconha » ! Vertat, los accents estrambordants d’uns deus cants sonan plan coma le voceru venjadís de la Colomba de Mérimée. Uerdatz l’arcast getat a la goja de l’Auròst a la Cosieta, suspectada d’aver deishat morir la dauna de casa o lo repic acusaire de l’Auròst a Françoès d’Arnauda a l’entorn de la malamòrt de l’aulhèr en Espanha o encara los planhs de còrhéner de la veudeta de quinze ans que crida sa pena e lo son hasti de la sògra a la mair ! Lo cant se hè istòria e se’n desbremba la tristessa de l’escasença en tot seguir, ahiscats, las sequéncias deus poèmas que viran sovent d’atacas en responsas, d’esquivas en contra-atacas o simplament que demoran cants d’amor e de degrèu quan la poetessa en l’auròst celèbre a Lacleda crida sa dolor per l’òme aimat tuat a la guerra.

Atau, dambe lo cant de dòu, l’expression feminina hasóc lo son camin cap a ua cultura populara quan la votz de las hemnas ne s’ausissèva pas gaire. Poetessas de compte har, solide se’n troban d’ara endavant, mes tà existir dins l’espaci public de la ciutat e tà’s poder hèr enténer per la comunitat tota, quantas ? Pr’aquò l’auròst, enebit per las glèisas, escanat peu temps que passa, a deishat ara la plaça au silenci e coma las broishas e las hadas de bèth temps a, an desapareishudas las aurostairas. Demora la Maria Blanca e, en s’i hicar l’aurelha, se poiré tornar ausir lo lor cant. Aquò nos vòu benlèu díser la poetessa catalana Maria-Mercè Marçal en Bruixa de Dol (1979):