Aqueths mots que nos escapan

« Franchimands, franchimandejar », be les getèrem mei d’un còp aqueths mots, enas annadas d’illusion lirica, ath nas deths que james no saberian o no volerian parlar occitan ! e be no’m presam d’emplegar-les encara a bèths còps sense era prudencia e era umilitat que nos deveria inspirar eth estat dera lenga oei.

Segon « lou Tresor dòu Felibrige » de Mistral, « franchimand » que servia tot simplament a designar un poblan deth nòrd dera França, mes que’s disia « francimandejar » enà trufa ‘s deths occitans vergonhoses dera sièva lenga que s’i fasian a ensajar de parlar eth francés e qu’au escarraunhavan. Eth diccionari de Simin Palay qu’ei clar sus aqueth punt, e a « franchiman », que da : « celui, celle qui affecte de ne savoir parler que français et qui le parle mal ; terme de moquerie, mauvais langage français ». Doncas, eth mot, en sièu sens pejoratiu, no visava pas en prumèr eths deth nòrd de Leira, mes eths d’aci copables d’abandonar eth occitan e de mette’s ath francés. Qu’èra aquò d’un temps on pòc s’entenia era « lenga de Paris » en nostes parçans.

Qu’ei de bon veser qu’an cambiat eras causas. Oei que parlam tots o gaireben francés tot dia e alavetz, se nos escapa de tractar quauqu’un de « franchimand », de qui parlam ? Que i auria de còps de que riser, coma quan podiam entener eth aute dia un amic que fè ua emission en francés diser tot eth mau que pensava de d’auguns « franchimands » : « pan sur le bec », coma ditz eth « Guit encadeat »…

Aquò dit, aquera faiçon de mossegar eths de per-derà Leira  que pòt passar benlèu per un signe de santat ! D’ua afirmacion d’identitat que no vòu pas morir, ua sobra de « nacionalisme » occitan pas mort. Bilingues qu’èm de fait, de grat o de fòrça , mes quan parlam entre nosauts, ja sia en francés, que nos ac desbrembam, qu’enterram en esperit era lenga daunejanta, que l’espudim en pensada, que parlam coma se nos èra estrangèra. Be se’n pòden riser eths que tractam de « franchimands » ! Tanlèu tornats aras coentas de tot dia, que nos i tornam a franchimendejar coma se de ren no èra, de grat o de fòrça.

Qu’ai doncas après a passa’m d’aqueth mot en-defòra deth sièu sens istoric, o alavetz dab eth umor qu’exigeish era nosta situacion : umor qu’ei de sabe’s trufar de se-madeish…Se seriam condamnats a francimandejar o a occitanejar ? Fruts tròp madurs d’ua copadura istorica terribla, que nos escapan eths mots !