Le Papogay !
Es a se demandar cossí vuèi le teatre, que de mès en occitan, pòsca arribar a se fèr una plaça, tant menudeta siaga, demest les lésers e passatempses pletorics e envaïdors que coneguèm. Vaquí coma exemple l'aventura de la còla de teatre de l'IEO d'Arièja.
En julh e agost de 1346, Edoard III foguèc venceire de Philippe VI, gracia a l’arc e a la balestra. Les canons, que hèn lor aparicion peu prumèr còp, hèn mès de brut que d’efèit segon les istorians. « Los arquèrs pr’aquò, tiravan lor sagetas autan menut que s’èra grèla ». Es a lors despens que les franceses comprenguèron que les angleses avián preparat la guèrra dempèi 1337. Le rei d’Anglatèrra aviá defendut de jogar a quin aute jòc que siá que le tir a l’arc.
Es atau que les soldats devenguèron agits, e botèron l’armada francesa de genolhs. Charles V, assabentat d’aquera rasclada, interdiguèc dins son reiaume, jos pena d’una esmenda de 40 sòus, les jòcs en despart deu tir a l’arc. E astalèu 1369 duas ordonanças estèron signadas entà designar, dins cada localitat francesa, una plaça especiala entà practicar aqueres exercicis.
Per balhar mès d’atrèit e provocar mès partisans, instituèron prèmis entà les milhors arquèrs e balestèrs; atau las provenças avèron las milhoras escòla de preparacion militaras. Lèu las armas evoluèron, e l’arc e l’arbalesta estèron un pauc negligeats, mes demorèron a l’aunor au Nort e au Sud de França .
Petit a petit les jogaires prenguèron per cibla un ausèth de fusta au cap d’una percha. Le sonavan Papegaut o Papegai (paroquet en francés). Nasquèron atau las confrairias dins las vilas e las justas comencèron.
A Montpelhièr, los archius gardavan les reglaments deu nòble joc de l’Arc de 1411. Segon Fernant Toubat i aviá règlas catalanas de l’epòca ont le rei d’Aragon èra senhor de la vila. Per letras patentas de març de 1536, François 1er autorisèc aus abitants de Pontivy de s’exerçar « au jòc deu papogaut, de l’arbalesta e de l’arcabusa amb exempcion deu dret de talha »
Rius a sabut preservar dus venerables quasèrns de fuelhas de pergam. L’un de 1585 qu’apartenguèc a la companhia des cavalièrs de l’arbalesta ; l’aute de 1589 èra de la societat deu jòc de l’arc. La companha des cavalièrs de l’arbalesta èra sustot hèita des borgeses de la vila e des environs. La societat deu jòc de l’arc o confrairia deus arquèrs èra reservada as artesans e as paisans. I avèc gens de glèisa, nòbles, e membre deu tèrç-estat, que siásque a Rius o dins la vilas principalas. L’autor que hasquèc las recèrcas trobèc pas de diferencias entra la duas societats. Benlèu que Rius volguèc hèr coma Montpelhièr ont anavan cada an sos deputats entà participar as Estats deu Lengadòc, Mes, es segur, i avèc a Rius una companha d’arbalesta a la debuta deu sègle XVI.
Quate cavalièrs provoquèron le reviscòl d’una confrairia en 1585 ambe l’invocacion de Sant-Sebastian, martiri que morisquèc traucat de sagetas.
Los estatuts de la confrairia comprenguen una introduccion d’influença crestiana, e 26 articles qu’estipulan, a la gròssa, que :
– les membres de la companhia , au jorn de lor causida, presentaràn un papogaut de fusta sus un arbre o dins un lòc agit per tirar. Le que le herà càiger serà le rei per l’annada. (…)
– Au cap d’un an le rei deu pagar una collacion a totes les autes. (…)
– Digun de la companha o deu public non deu pas renegat le bon diu o la Vièrja, ni tanpauc les Sants e Santas deu Paradis ; jos pena de pagar un verbau qu’anava de 3 a 10 denièrs que servissián a pagar un ciri a Sant Sebastian. Le rei deu dar l’exemple, si que non, pagarà le doble. (…)
– Digun non a le dret de tirar avant le rei. (…)
– Cau jogar sense cap d’enemistat, o au mens ac hèr pas véser, si que non le jogaire, pagarà 6 deniers le prumèr còp, e sera faidit de la companhia si torna.(…)
– Les jogaires pòden pas jogar d’argent, sonque le sopar. (…)
A l’ora d’ara a Rius, les estatuts son inspirats des d’un còp èra:
Article 1 : Les membres de la companha, le prumèr dimeche de mai, s’acampan cada an per tirar le Papogay, le que le desquilharà sera le Rei ! Aurà per subjètes sons companhs, qui heràn tota l’annada aunor e corbetas.
Article 21 : Totis les arquèrs, le jorn deu tir, seràn tenguts d’anar en passa-carrèra a travèrs la vila, dincas le pal.
Article 14 : Le tir se herà sus un ausèth de fusta e de her de 4 quilòs e miei plantat suu pal de 45 m de haut.
Article 17 : Apèi l’ intronizacion deu rei, se tirarà sus la cibla. Les dus milhors tiraires seràn declarats conestables e uishèr.
Article 3 : Au cap de l’an, le rei serà tengut d’ofrir un vrespalh aus fifres e tamborins que vengueràn li hèr la serenada la velha de ser.
Cau precizar que cap de hemnas non poden tirar a l’arc, la sola autorizada au jorn d’auèi, es la consa, perque es le conse que tira la prumèra sageta.
Les preparatius se hèn dins la tradicion : cada arquèr deu hèr sas sagetas. Realizadas en fusta de frèche, plumas de tiron e fielassa (crin de cambe o de lin). Cau i botar las plumas, sarrar dab la filassa entà poder dirigir la sageta.
Puèi cau hèr l’estopa dins la partida que l’arquèr va ténguer dins la man ; en botant de l’aute cap un her, a cap planh, que servís per patar hòrt sus l’ausèth e le desquilhar sense s’i plantar daguens.
Los membres de la companha plantan tanben le pal, entà gardar le saber hèr e le passar as joens. L’assegurança li es balhada per quatre tirants. Se bota enfin la craba de cada costat que era receu les pals grans, mejans e petits.
Dempèi 1589, sonque les abitants de Rius son acceptats e la companha contunha de hèr rasonar las cançons localas, coma le Tantira.
Anem a Rius le prumèr dimeche de mai , e, Viva le Papogai !
4, 5 et 6 mai 2018
