Laus dau peseu becut
Veiquí l’aliment de la conciliacion : es lo denominator comun de las culturas mediterraneas. A sa plaça tant dins los plats vegetarians coma dins los plats charnuts, tant dins la cosina populara coma dins la rafinada. Es lo tesmonh arqueologic daus eschamnhes culturaus d’una part e de l’autra daus Aups, de tot l’entorn de la Mar Mediterranea, e la fiertat de l’identitat niçarda a travers la sòca. Justadament, un nissart mai un orientau son tombats d’acordança per far queu laus dau peseu becut dins un libre de cosina culturala, Traité du pois chiche. Tot lo ben que pensatz de questa fabacea se tròba dins queu tractat, documentat, riche, illustrat, comentat, comparant una cultura e l’autra.
Los diferents mots occitans per designar lo grun, basa de tota una alimentacion, son pro imatjats e revertan çò que nos evòca sa forma : un bec au dessús de doas jautas, jautas de cuòu ? Borsas d’un òme ? Sexe d’una femna ? Bistolfi e Mardam-Bey passan pas a costat de quelas evocacions. Pasmens lo nom francés de « pois chiche » es interessant per çò que pòrta en se una connotacion de pauretat. Chiche es pasmens l’evolucion dau nom latin cicer que balhet son nom a l’orator Ciceron, siá perque sa familha ne’n fasiá lo comerci, siá perque aviá sus la charra una verruja que revertava la forma dau peseu. Aquela connotacion frugala es pro recenta. Segur, siguet pendent longtemps, e mai enquera, representatiu de la simplicitat d’un mòde de vita mediterranenc, mas question de mòda, siguet tanben suplantat per las mongetas, cotelas mai mentilhons venguts d’America e jutjats mai modernes.
Lo peseu cornut, tesmonh d’una epòca precolombiana s’amerita ben un pauc d’etnografia. Los autors fan justadament remarcar qu’es absent daus libres de cosina en França, manca dins la cosina dau miegjorn jursinc’a las annadas 1970. En 1938, lo Larousse menciona nonmàs una varietat cultivada de quilhs peseus. Quò es verai que uei la França ne’n minja mai que çò que ne’n cultiva. Mas obluda que dins lo passat queraque pro passat, l’Emperaire Charlemanha z’estimava talament que n’obliget sa cultura dins tot l’emperi. Quaus son las vertuts de quela leguminosa, en defòra dau fach que concentra bona quantitat de proteinas vegetalas e glucides assimilables per nòstres organismes ? Profilacticament parlant, çò-ditz lo Tresaur dau Felibritge, minjar daus peseus becuts per Rampalms para daus arbalhons. Per Ibn Wahchiyya (Irak, s.10), una purea de peseus becuts trempats a la luna chaça las ideas negras. E per Ibn Sīrīn (Irak, s.8), veire dau peseu becut en raibe es signe de chagrin.
Podetz per aquí trasveire que Robert Bistolfi e Farouk Mardam-Bey an vertadierament res laissat de costat per far lo laus dau peseu cornut. Quitament pas los diferents proverbis populars dins un fum de lenga, quitament pas de referir au trabalh de Maria Roanet e son Petit traité romanesque de cuisine, quitament pas las nombrosas denominacions occitanas, francesas, arabas, espanhòlas, portuguesas, existentas per designar queu peseu. E quitament pas las receptas de cosina, sens mancar de las comparar d’un endrech l’autre. La recepta de la sòca, es balhada, de segur. Mas pas sens veire la plaça que pren dins l’imagier popular entre Niça e Marselha, entre Liguria e Provença. Pas tanpauc sens veire los equivalents dins los autres país, la farinata en Liguria, la torta di cecci a Bastia, la karantita en Argeria.
Per balhar mai d’arguments en favor de l’aquisicion mai de la lectura de queu tractat a las nombrosas receptas d’aperitius, ensaladas, pureas, sopas, plats emb charn, plats vegetarians, desservs, es que l’i descubriretz l’origina daus bunhets « chichis fregits », e lor plaça dins la vita populara marselhesa avant que la farina de cese becut siá pauc a pauc remplaçada per la farina de froment. Mas tardatz pas tròp per lo far venir dins vòstre vergier car « quau vòu un bon cesié, que lou fague en febrié » (Mistral, dins lo Tresaur dau Felibritge).
