Las quatre fèbres del Guston a la prima
Li languís al Guston de sortir de l’ivèrn, de trobar un pretèxt per se’n anr pel camèstre amb sas botas, son baston e sa casqueta… e se ne vira de tornar a l’ostal amb un brave « fricòt » coma ditz, a l’ora que dins l’òrt i a pas grand causa…
A sa trinitat (o apèla aital) lo Guston : los reponchons, las ortigas e los pissalièches. I se pòt apondre, pels jorns que se pòt pas sortir, los tanons…
Benlèu que, uèi, tot aquò a quicòm a l’encòp de nostalgic e d’iniatic. Benlèu, e de qué servís alara de parlar dels benfaches per la santat ?
Dison qu’amb aqueles produches de la natura, i a tot çò que cal quand la prima arriba ! E lo Guston o crei…
Lo reponchon per començar. De qu’es? La poncha del « Tamus communis », le Tamier commun, o encara èrba de las femnas tabassadas, o d’autres noms encara. Sos brots, los reponchons, s’estiran coma de sèrps, enrodats sus las tijas dels arbrilhons o las brancas, per las randas. Mèfi : la sason dura tres o quatre setmanas, quand lo cocut comença a cantar…
Se coneissètz pas los reponchons, explica lo Guston, sètz pas avaironés o tarnés o qualqu’un d’un departament vesin. Seretz pas jamai naturalizats.
Lo Guston va pus luènh. Ne manja a Nadal. Vaquí sa cecèpta. Metre los reponchons dins un bocal, metre d’aiga, i ajustar un pauc de vinagre, just per la colorar (sabi pas encara perqué), e dessús, se volètz, un croston de pan; aquò es, çò pareis, per levar un pauc d’amarum. E esterilizar un ora e mièja.
Uèi, de tanons e reponchons son coma un luxe que se tròban sus d’unes mercats, mas sonque a plenponhs o paquetons pichons.
I a los que se trufan dels tanons : de qué ? de mièja-flors de caulet, e tanplan de caulet de pòrc ! I aviá totjorn una plaça dins un òrt per metre qualques caulets ferratgièrs qu’èran servats tota una annada e sonque utilizats pels tanons (e tanben per la sopa al formatge, o cal dire) ; e los qu’avián de polas o de pòrcs (es a dire gaireben tot lo mond) ne plantavan una rengada lo long del camin.
« Tanon » ven del vèrb « tanar », montar en tija, evidentament per florir e granar. Una tana ( tanòc) es la cima sens fuèlhas d’una planta ; lo tanon es donc un diminutiu qu’indica la tendror. Pòt se dire d’autras plantas que lo caulet, coma las rabas o los naps ( plan bons tanben, e n’i a per los preferir als autres).
Dins d’endreches, s’emplega lo mot de « grelon », gèrme, broton. Cal comprene benlèu « grelhon » de « grelh »…
Tanons e reponchons an autra causa en comun : s’aprèstan parièr. Cuèches a l’aiga, o melhor a la vapor, e amb una vinagreta. Mas cadun sa recèpta. Amb qualquas trufas bolidas tebesas, un uòu bolit, carnils de ventresca a la padena. O encara en moleta…
N’i a pas un brieu qualqu’un donèt sa recèpta pels tanons. Ajustar a la vinagreta, en mai de qualques tròces de trufas, qualquas tapenas…
D’en primièr, cossí cal dire ? Los mots mancan pas : puslèu gravèl o gradèl, d’aprèp d’unes diccionaris ; perqué pas agravèl ? O quicòm mai, que los noms per dire « pissenlit » mancan pas en occitan : per exemple, pissalach (quand òm còpa la raice, pissa un liquid blancós), pissorlin, morre d’ase, morre porcin, rebochin (de « rebors » ; en francés : « revêche, à contrepoil »), pissacan (d’èrba ont los cans aiman plan anar…), e encara chicorèa falsa, e fin finala pissalièch (que sembla una revirada del francés « pissenlit »)
Vayssièr ditz que « gravèl » ven del latin « gravella ». Lo gravèl èra considerat coma una potinga contra la gravèla. D’aquí totes los mots que son en relacion amb l’urina (gravèl, pissorlin, pissalièch). Lo gravèl fa urinar, plan segur, e tan melhor !
Se i a tant de mots, es la pròva que s’agís de quicòm d’important, coma un tresaur…
Pel Guston, lo pissalièch es la salada ofèrta per la natura, lo « bon dieu », çò ditz. I mescla tanplan lachairons, besegas, docetas e saique d’autras plantas qu’el sol sap. E tot mesclat, amb un pauc de vinagreta e d’òli de nose per exemple se regala.
L’ensalada de gravèls mai reputada es amb de lard o de ventresca. Far rossir de lard sec o de ventresca atalhonada a la padena, vojar caud suls gravèls netejats, amb de vinagre (pas tròp de sal que lo lard o la ventresca son salats). Segon lo gost, òm pòt metre tanben d’alh (fòrça d’alh), de crostons alhats, de tròces de noses, e encara dos uòus bolits. Un regal !
Los que tròban los gravèls un pauc durs, los pòdon far còire (dins d’aiga sens sal), mai o mens (una minuta e n’i a pro) coma aiman (cuèches, los gravèls se daissan melhor digerir). L’aiga de coseson pòt servir per una sopa.
Los gravèls se pòdon metre dins los farsons per lor donar un gost de salvatgina.
Sens doblidar las sopas, moletas, quichas, bonhetas de flors, lo vin de gravèls e la confitura. O encara de taperas amb los botons de flors.
Cal precisar que los botanistas an descrich un milierat de menas de pissalièches, ; de tot biais, lo Guston s’engana pas… O a totjorn cregut : lo pissalièch es un tresaur, una meravilha…
