Atau que pensava lo Miquèu de Montanha

Deguens los sués Assais, lo Miquèu de Montanha que’ns conta la visita de tres Amerindians, amiats entà Rouen deu temps de Charles IX, e de qui’s digón susprés de véier de qui existivan en çò deus loés òstes

“ òmis plen e conhits de totas sòrtas de comoditats, e plan sadoths ”,

mentre que d’autes òmis

“ e n’èran a mendicar a loas pòrtas, descarnats de hami e de praubèr ”.

Que trobavan estranh qu’aqueths necerós

“ e podóssien soferir ua tau injustícia, que no prengóssien los autes a la ganura, o ne botèssien pas lo huec a las loas maisons ”.

Un sècle més tard, devath lo reine de Louis XIV, un capdau huron que declarava au baron de Lahontan :

“ Qu’èi la completa dispausicion de jo madeish, que hèi, çò de qui’m platz, que sòi lo permer e lo darrèr de la mia nacion, no cranhi de nada faiçon, que depeni solament deu Grań Mistèri. No’n vira pas atau per tu. Lo tué còs autan plan coma la tua amna qu’ètz condamnats a depéner deu tué grań capitani ; lo tué vice-arrei que dispausa de tu, n’as pas la libertat de hèr çò de qui as au cap ; qu’as páur aus panaires, aus faus testimònis, aus assassins, etc, e que depenes de ua infinitat de personas plaçadas au dessús de tu. N’ei pas vertat ? ”.

E, a la madeisha epòca :

“ A maugrat deu vòste paréisher de Mèstes e de grańs Capitanis, n’ètz pas que simples bracèrs, vailets, servidors e esclaus ”.

Més tard encòra, un  uarrèr sioux que notava :

“ Aqueth pòple que hè leis que los arriches e pòden talhucar, mès brica pas los praubes. Que lhèvan cotisas suus praubes entad entreténguer los arriches de qui govèrnan ”.

Atau b’apareishón aus Amerindians las dispausicions d’aqueth pòple estranh de qui venguèva d’arribar a la fin deu sècle XVau : un gran ingènhi tecnic tot notable.